hoe dacht Montaigne over godsdienst?

Door de Humanistische Canon wordt de Franse renaissancefilosoof Michel de Montaigne (1533-1592) een overtuigde christen genoemd. Hij liet zich inspireren door Augustinus. Montaigne was behoorlijk sceptisch over de alom geprezen redelijkheid van de mens. Toch geloofde hij in de mogelijkheid om het menselijk leven te verbeteren. Daarin was hij sterk beïnvloed door de moraalfilosofen uit de klassieke oudheid. Van de stoïcijnen leerde hij standvastigheid, van de sceptici bescheidenheid, en van de epicuristen het genieten. Wat zijn opvattingen waren kom je te weten door zijn Essays.
Montaigne leefde in een roerige tijd, waarin godsdiensttwisten leidden tot de Bartholomeusnacht en waarin duizenden protestanten werden vermoord. Dat vervulde hem niet alleen met afgrijzen, maar vooral ook met verbazing: hoe kunnen mensen zozeer overtuigd zijn van hun religieuze gelijk dat ze elkaar vermoorden?

Montaigne had de balken van zijn bibliotheek (in het Chateau de Montaigne) volgeschreven met spreuken, uit de Griekse oudheid, uit de Bijbel en van Latijnse auteurs. Een daarvan was ’De ons door God opgelegde last is lichter te dragen door hen die deze aanvaarden’, van Horatius. En een andere, van Terentius: 'Ik ben een mens en niets menselijks acht ik mij vreemd'. Ze drukken bijna allemaal de twijfel uit die Montaigne had ten aanzien van kennis en religieuze dogma's. Ook is de ontwikkeling die hij doormaakte van stoïcisme, via scepticisme, naar fideïsme er goed door zichtbaar.

Nadat hij in 1570 was gestopt met werken keerde Montaigne het openbare leven de rug toe. Hij beschouwde zijn burgerplicht als vervuld en trok zich terug in de toren van zijn kasteel. Waarschijnlijk was de retraite vooral een soort seculiere bekering. Hij keerde zich niet af van de wereld tot God, maar van het publieke leven naar zichzelf. Het ontwikkelen van een rijk innerlijk was voor hem belangrijker dan een publiek ambt.