Hoe is het oog evolutionair gezien ontstaan?

Oei, dat is bijna hetzelfde vragen als hoe de mens evolutionair is ontstaan. Daar kan je niet in een paar regels op antwoorden. Maar tussen elementaire cellen en organen bij levende wezens die reageren op lichtprikkels en het uiteindelijke menselijke oog zijn heel veel tusssenstappen en varianten terug te vinden. Wist je trouwens dat 'kleurzicht' maar bij een paar levende organismen terug te vinden is (waaronder de mens dus)?

De ogen zijn een direct uitgroeisel van onze hersenen, het enige stuk van ons brein dat je van buitenaf kunt zien zitten. Bovendien bevatten hersenen lichtgevoelige celletjes, die onder meer dienen om onze biologische klok af te regelen en die en passant ook onze gemoedstoestand beïnvloeden. Heel logisch dus dat de kegeltjes en de staafjes directe nakomelingen zijn van die groep cellen.

Het bewijs hiervoor is gevonden bij een even nietig als obscuur zeewormpje, ‘Platynereis dumerilii’. Het diertje lijkt nog steeds sterk op soorten die zeshonderd miljoen jaar geleden leefden – de allereerste meercellige levensvormen. Door toeval kreeg onderzoeker Detlev Arendt foto’s te zien van het hersenweefsel van de worm. “Het viel me op dat de vorm van de cellen leek op die van de staafjes en kegeltjes in het menselijke oog. Ik was onmiddellijk gegrepen door het idee dat beide cellen dezelfde origine hebben.”

Dat blijkt inderdaad het geval. Detailonderzoek van beide cellen wijst uit dat zowel de wormenhersencellen als menselijke oogcellen een lichtgevoelig eiwit bevatten, opsine, dat zeer sterke overeenkomsten vertoont. Anders gezegd: de cellen waarmee we zien zijn direct verwant aan cellen die zeshonderd miljoen jaar geleden nog in het brein zaten.

Als aanvulling op hierboven: vergeet niet dat het een zeer groot voordeel is om te kunnen zien wat er om je heen gebeurt, zowel als verdediging tegen gevaar als in de jacht. Hierdoor is zicht iets dat zo sterk aangemoedigd wordt dat het een groter raadsel was geweest als we dat niet hadden.