Hoe kan je (simpel) verklaren dat de snelheid van de aarde verhoogt wanneer deze zich dichterbij de zon bevindt, en andersom?

Energiebehoud. Er zit een bepaalde hoeveelheid energie in de plaats van de aarde ten opzichte van de zon, en ook een bepaalde hoeveelheid energie in de snelheid waarmee de aarde om de zon draait. En de som van deze beide is altijd constant. Komt de aarde dichter bij de zon, staat de aarde "minder "hoog" vanaf de zon gezien, dan zit er minder energie in de positie van de aarde. Die komt dan dus in de snelheid te zitten waarmee de aarde om de zon beweegt. Beweegt de aarde van de zon af, dan moet er meer energie "in" die hoogte gestopt worden, en dit wordt van de baansnelheid afgesnoept. De eerste die dit opmerkte was Kepler, al goot hij het in andere termen, namelijk in zijn perken- of tweede wet: de straal aarde-zon (of van welke planeet dan ook) doorloopt in gelijke tijdsperioden altijd gelijke oppervlakten. https://nl.wikipedia.org/wiki/Wetten_van_Kepler#Tweede_wet

(Waar ik energiebehoud zei, is de technische term eigenlijk 'behoud van impulsmoment', maar dit kan gezien worden als een specifieke vorm van energie, en ik wilde het niet te technisch maken).