Wie heeft het schaakspel bedacht?

Wie het precies heeft bedacht is een raadsel. Wat wel bekend is, dat het in Perzië is ontstaan.

De oervorm van het schaakspel is duizenden jaren oud, waardoor er niet veel bekend is over het ontstaan en de vroegste geschiedenis. Het woord schaak is afkomstig van het Perzische woord shāh, dat koning betekent. De term schaakmat is een vernederlandsing van het Perzische shāh māta, hetgeen betekent: de koning zit in een hinderlaag of de koning is verslagen.

De oudste herkenbare versie van schaken stamt waarschijnlijk uit het zesde eeuwse Oost-Perzië, nu Noord-India, en staat bekend als chaturanga, maar er zijn aanwijzingen dat dit spel gebaseerd is op een nog oudere variant voor vier personen die elk aan een zijde van het bord zaten. Verschillende versies van chaturanga verspreidden zich oostwaarts naar China en Japan en, in de vorm van Shatranj, westwaarts naar de Arabische wereld om via Italië en Spanje uiteindelijk tijdens de 11e eeuw in heel Europa door te dringen. Waarschijnlijk hebben de Vikingen hier een belangrijke rol in gespeeld, aangezien de oudste Europese vondsten van schaakstukken langs de kusten zijn.

De huidige vorm van het schaakspel ontstond aan het eind van de 15e eeuw in Frankrijk, toen de dame met de huidige machtige mogelijkheden haar intrede deed. Daarom wordt schaken ook wel een koninklijk spel genoemd. Tevoren was de dame of koningin een tamelijk beperkt en zwak stuk. Al halverwege de twintigste eeuw werd geopperd dat het schaakspel mogelijk uit China stamt en recentelijk gaan er weer stemmen op die de oorsprong van het schaakspel daar of in Oezbekistan plaatsen.

Het woord schaak is afkomstig van het Perzische woord shāh, wat koning betekent. De term schaakmat komt van het Perzische shāh māta. Dat betekent: de koning zit in een hinderlaag of de koning is verslagen.

De uitvinder van het schaken kennen we niet precies, maar we weten wel in welk land het schaakspel ooit is ontstaan. De eerste versie van schaken is waarschijnlijk in de zesde eeuw of eerder in Oost Perzië (nu Noord-India) ontstaan onder de naam chaturanga. Vervolgens heeft het spel zich verspreid in oostelijke richting (China en Japan). Later gingen ze het spel ook spelen in de Arabische wereld en daarna ook in Spanje en Italië.
Omstreeks 1100 was het schaakspel in vrijwel geheel Europa doorgedrongen.

De huidige vorm van het schaakspel, met een dame en twee lopers ter vervanging van de fers (generaal) en al-fil (olifant), kreeg het schaakspel aan het eind van de 15de eeuw in Frankrijk. De vrouw van de Koning kreeg toen een belangrijkere rol, vandaar dat dat ook in het schaakspel gebeurde.
In de 18de eeuw kwam de schaaksport pas echt tot bloei, met name in Engeland en Frankrijk, later ook in Duitsland en - vooral - Rusland. In 1851 werd in Londen het eerste internationale schaaktoernooi gehouden.

Het is onbekend hoe, waar en wanneer het schaakspel is ontstaan. Veel van onze cultuur en wetenschap is afkomstig uit het Griekenland nog voor het begin van de jaartelling. Maar het schaakspel is niet door de Grieken uitgevonden. Je ziet dan ook nooit een oude Griekse vaas met een afbeelding van mannen die gezellig een potje zitten te schaken, te dammen of te klaverjassen. Het schaakspel is afkomstig uit een ander deel van de wereld. Sommigen beweren dat het Chinese schaakspel veel ouder is dan alle andere vormen van schaken, misschien al wel 3000 jaar oud. Komt het schaken uit China? We weten het niet zeker.
Het is in ieder geval niet erg waarschijnlijk dat het schaaksel op een dag werd uitgevonden door een of andere slimmerik, al waren er geleerden die dat hebben beweerd. Waarschijnlijk is het schaken langzaam maar zeker ontstaan uit een ander spel, een spel dat wij niet meer kennen. Omdat er zo weinig bekend is over het allereerste begin, zijn sommigen over het ontstaan van het schaakspel theorieën gaan bedenken. Misschien dat er in het begin gespeeld werd aan een bord met vier spelers in plaats van twee. En ik las eens iets over een spel met rollende schijven op een langwerpig houten plankje met een opstaand randje, het leek wel een sjoelbak. En daaruit zou ons schaakspel zijn ontstaan?