Was de katholieke kerk in de middeleeuwen een politieke organisatie?

Ja, de middeleeuwse Kerk was voornamelijk een politieke organisatie. Haar uitbreiding betekende uitbreiding der staatsmacht. De stichting van een bisdom in een heidens land door een monarch betekende niet alleen dat hiermee de middelen versterkt werden om de heidenen alle mogelijke geloofsartikelen en gebeden in te prenten: ter wille van zulk een doel had noch Karel de Grote de Frankische boeren geruïneerd en talloze Saksen verslagen, noch hadden de Saksen, in zaken van het geloof verdraagzaam, als meestal de heidenen, tegenover het christendom een taaie weerstand gesteld van tientallen jaren tot zij geheel uitgeput waren. De stichting van een bisdom in een heidens land betekende de verbreiding van de Romeinse productiewijze daar ter plaatse en de inlijving in de staat die het bisdom instelde.

Toegevoegd na 11 minuten:
Bovendien was de Kerk de enige macht die het koningschap tegenover de adel stellen kon; werd deze te overmoedig, dan wist het koningschap geen andere raad dan hem afbreuk te doen door hem een deel van zijn grondbezit te onttrekken en het de Kerk in eigendom of in leen te geven. En waar de Kerk kon, daar wachtte zij niet tot het boeren, koning en adel geliefde om haar grondbezit te vermeerderen, maar zij nam wat zij nemen kon en rechtvaardigde, wanneer haar rekenschap gevraagd werd, de roof door een vervalste schenkingsoorkonde. De geestelijkheid alleen toch was bedreven in het lezen en schrijven!

Het scheen alsof de Kerk de enige grondeigenaar in het gehele christendom zou worden. Intussen werd er voor gezorgd dat er een grens was. De adel was aan de Kerk steeds vijandig; nam haar grondbezit te sterk toe, dan werd ook het koningschap beangst voor haar overmacht en trachtte die met behulp van de adel in te perken. Ook de invallen van heidenen en mohammedanen verzwakten in de eerste plaats de Kerk.

De uitbreiding van een zo wisselend eigendom in een tijd, die van de statistiek geen besef had, is moeilijk te bepalen. In het algemeen kan men zeggen dat in de middeleeuwen een derde van het grondbezit in handen van de Kerk was.

Het grondbezit van de Kerk was een resultaat van haar economische en politieke machtspositie. Het bracht zijnerzijds weer een uitbreiding van deze macht mee.

Ik zou eerder zeggen een bestuurlijke organisatie. De politiek binnen de kerk was meer de rivaliteit tussen filosofieën er kloosterordes binnen de kerk. Af en toe werden invloedrijke ordes ook verboden, en bij de tempeliers werd de top ook een kopje kleiner gemaakt. Ook de katharen hebben hun afwijkende opvattingen met de dood moeten bekopen.

Galilei is bijvoorbeeld slachtoffer geworden van een politiek steekspel tussen hermitische filosofische stromingen en de conservatieve katholieken. De paus probeerde een soort machtsevenwicht te respecteren, maar bij pauswisselingen of bij veranderende ontwikkelingen in de machtsstrijd tussen het meer progressieve Frankrijk en het meer conservatieve Spanje veranderde de balans en werden er wel eens zondebokken opgezocht.

Aan de ene kant heb je dus veel verschillende stromingen binnen de kerk, aan de andere kant zijn alle parochies weer onderverdeeld in dekenaten enzovoort, zodat de katholieke kerk ook een heel erg hierarchische organisatie is met aan het hoofd de paus. Zelfs nu weet Rome precies wat er omgaat in de kleinste plekjes op de wereld omdat ze overal priesters hebben die weer rapporteren over plaatselijke ontwikkelingen.

De kerk is van het begin af aan een politieke organisatie geweest en zal dat altijd blijven (dit geldt overigens voor alle wereld religies). Religie is bedoeld een gemeenschap te organiseren en te besturen door een gemeenschappelijk doel en daarmee richting te geven. Bestuurders (toendertijd koningen en adel) hadden religie, en daarmee de kerk, nodig om hun bevolking datgene te laten doen wat in hun belang nodig was. De hele geschiedenis is dan ook doorspekt met wereldse bestuurders die compromissen sluiten met kerkelijke bestuurders om beider belangen optimaal tot hun recht te laten komen (het "hou jij ze dom, dan buit ik ze uit" principe).

Ook nu nog speelt dit een belangrijke rol op het wereldtoneel. Kijk maar eens naar de onrust in het middenoosten waarbij soennieten en sjiieten feitelijk twee politieke stromingen vormen. Kijk maar eens naar de invloed van de Russisch orthodoxe kerk op bijvoorbeeld het homobeleid in Rusland (terwijl dat al communisctisch land zich eigenlijk geen sikkepit van religie aan zou moeten trekken).