Men zegt wel eens Een 10 met een griffel Maar wat is een griffel ?

Tot ver in de negentiende en zelfs twintigste eeuw schreven veel leerlingen met lei en griffel, want pennen waren er nog niet en papier was duur. Met een lei en een griffel schreven de leerlingen hun oefeningen in klad op.
De lei is gemaakt van dunne laagjes leisteen, de griffel is een schrijfstift. Lei en griffel zijn vergelijkbaar met een schoolbord waarop met krijt wordt geschreven. De lei kon na gebruik steeds worden schoongeveegd. Hier komt het spreekwoord "Met een schone lei beginnen" trouwens vandaan.
In de loop van de negentiende eeuw werd het potlood populair. Rond de eeuwwisseling leerden schoolkinderen vaak schrijven door eerst te oefenen met potlood. De lei en griffel bleef vaak wel nog tot het midden van de twintigste eeuw in gebruik.

Een griffel is de voorloper van het potlood, waarmee je niet op papier schreef maar op een lei kraste (een soort steen met een houten framepje er omheen. Je ziet ze nog wel eens in speelgoedwinkels, maar dan met een schoolbolrdkrijtje, hoewel ook griffels nog wel eens te vinden waren.

Vroeger hadden mensen lang nog niet zo veel spullen als nu, dus ook griffels waren een kostbaar bezit. En als je het op school heel goed gedaan had, wou de meester of juf nog wel eens naast een heel hoog cijfer (een 10) een nieuwe griffel kado doen. Net als een nieuw potlood ; dat schrijft weer effe heel lekker ;-)

Het was dus een soort extra beloning voor een buitengewone prestatie. En dat zeggen we nu nog steeds als we iets heel erg goed vinden : een tien met een griffel !

Toen ik in 1949 naar de lagere school ging, had onze school tgv het bombardement van het Bezuidenhout in Den Haag, niet veel middelen. Wij maakten daarom onze sommen op een lei, dat spaarde papier uit, en kennelijk konden ze nog wel aan leien en griffels komen.
Na een jaartje verdwenen de leien.
Het volledige spreekwoord luidt: een tien met een griffel en een zoen van de juffrouw.