Wat is het begin van een rivier?

Als regen op een helling valt, glijdt het water door de zwaartekracht als een dunne film naar beneden. Je kunt dat goed zien op een hellende weg tijdens een hevige regenbui. Het water oefent voldoende kracht uit om kleine bodemdeeltjes mee te nemen. De ondergrond slijt daardoor langzaam af, een proces dat erosie wordt genoemd. Hoe snel en diep de bodem erodeert, hangt af van de snelheid van het water en de weerstand van het oppervlak. Die weerstand wordt bepaald door de samenstelling van de ondergrond. Zo heeft klei een hogere weerstand dan zand, zandsteen een hogere weerstand dan het asfalt waaruit onze wegen zijn gemaakt, en hard gesteente zoals basalt een hogere weerstand dan het relatief zachtere zandsteen. In een niet al te harde, uit losse deeltjes opgebouwde, of goed oplosbare ondergrond kan stromend water een geul graven. Zo'n geul is lager dan het omliggende terrein, waardoor er nog meer water doorheen zal stromen met als gevolg dat de geul steeds dieper en breder wordt. Het begin van een rivier is ontstaan.

Bij voldoende regenval zullen in de buurt ook andere geulen ontstaan. In het begin zijn dit nog kleine beekjes, maar omdat water altijd naar het laagste punt stroomt, zullen ze zich steeds meer verenigen in grotere stroomgeulen. Uiteindelijk zal al het water in het afwateringsgebied (stroomgebied) samenkomen in één grote stroom: de rivier. Het stroomgebied beslaat het gebied van de bron, hoog in de bergen, tot het eindpunt van de rivier: de zee of een meer.

Het water dat de eerste beekjes vormt, kan van regen afkomstig zijn. Er ontstaat dan een regenrivier die een afvoerpiek heeft na een periode van veel regen.
Een rivier kan ook gevoed worden door smeltende sneeuw en ontdooiend gletsjerijs. Zo'n smeltwater-gevoede rivier heeft een hogere waterstand in de lente. Dan begint immers de sneeuw in de bergen te smelten.
Bij de bron in de bergen is de hellingshoek van de rivier groot. Het water zal er snel stromen en kan dus groter en zwaarder materiaal meenemen.