Wat is het exacte verschil tussen de rechtmatigheid en doelmatigheid in het bestuursrecht?

Doelmatig is dat het werkt en rechtmatig is dat het mag.

Een bestuursorgaan kan een besluit (in een bezwaarprocedure) aan zowel de doelmatigheid als de rechtmatigheid toetsen. Simpel gezegd houdt de rechtmatigheidstoets in dat er wordt beoordeeld of het besluit juridisch gezien stand kan houden. De doelmatigheidstoets is veel breder. Bij het toetsen aan doelmatigheid beoordeelt het bestuursorgaan onder andere of het besluit voldoet aan het interne beleid, de interne voorschriften, redelijkheid, de efficiëntie van het genomen besluit, enzovoorts. Een besluit juridisch prima in elkaar zitten, maar soms komt het bestuursorgaan op basis van doelmatigheid toch tot een conclusie dat een rechtmatig besluit ingetrokken moet worden.

Praktijkvoorbeeld (zie bron): in februari diende een dame in Eindhoven een verzoek in bij de gemeente tot het realiseren van een oprit voor haar huis. Dit verzoek is afgewezen. De leges voor een dergelijk verzoek bedragen 1220 euro, dus dat bedrag moet zij bij besluit van de gemeente voldoen. Dat bedrag is conform de regelgeving aldaar, dus een prima rechtmatig besluit. Maar de gemeente is daarna uit eigen beweging tot de conclusie gekomen dat zij het bedrag in deze omstandigheden toch te hoog vinden, dus hebben ze het bedrag gematigd. Een goed voorbeeld van een besluit toetsen op doelmatigheid.

De bestuursrechter mag een besluit in de beroepsprocedure overigens alleen toetsen op rechtmatigheid. Dus beoordelen of het besluit conform de wet- en regelgeving is.
Concluderend en samenvattend: het verschil is dat de toets op rechtmatigheid zich beperkt tot de beoordeling of een besluit voldoet aan de wet- en regelgeving, terwijl de toets op doelmatigheid veel breder is. Bij de doelmatigheidstoets (voorbehouden aan het bestuursorgaan) wordt onder andere beoordeeld of het besluit simpel gezegd efficiënt en redelijk is, beleidsmatig juist in elkaar zit en voldoet aan de interne voorschriften.