Is de Nederlandse volksaard een gevolg van het calvinisme of was de volksaard de oorzaak dat het calvinisme hier aansloeg?

Calvijn predikte (samen met Luther) op het juiste moment de juiste dingen. Vele landen tussen 1500 - 1650 waren deels 'bezet' (als je hiervan mag spreken, want de Spanjaarden kwamen in eerste instantie niet als bezetters). Een nieuwe godsdienst speelde goed in op de gevoelens 'een eigen gebied' te krijgen.

Er was inderdaad een voedingsbodem hier; de volksaard was naar het calvinisme. Dit komt voornamelijk door de 'dwalingen' van de kerk in de Middeleeuwen. Bovendien zorgde de alfabetisering en de renaissance ervoor dat mensen niet meer zonder meer iets aannamen.

Maar het calvinisme heeft erna ook de volksaard verandert. De Nederlandse letterkunde heeft een hele tijd in dienst gestaan van het calvinisme.

Je kunt dus veilig stellen dat het beide gebeurd is, en dat het calvinisme dat aansloeg wegens onze volksaard daarna de volksaard nog meer naar zich toegetrokken heeft.