Waarom moet een democratie ook altijd automatisch een rechtsstaat zijn? En Is een dictatuur er geen?

De term rechtsstaat wordt gebruikt om aan te geven dat de (overheids)macht in die staat beperkt wordt door het recht. Simpel gezegd: de overheid is ook gebonden aan het recht, waardoor de macht van de overheid niet absoluut is. In een rechtsstaat wordt de rechtszekerheid en rechtsgelijkheid gewaarborgd, wordt de burger beschermd tegen willekeur en staan mensenrechten centraal.
Over het algemeen zijn de volgende kenmerken van toepassing bij een rechtsstaat:

- Er zijn grondrechten;
- Er is een scheiding der machten (uitvoerende macht, wetgevende macht en een geheel onafhankelijke rechtsprekende macht. "Checks and balances");
- Het legaliteitsbeginsel is van toepassing (om de rechtszekerheid te waarborgen en te beschermen tegen willekeur).

Democratie wordt ook wel eens als element van een rechtsstaat genoemd, maar staatsrechtelijk gezien is dit niet juist. Een rechtsstaat hoeft niet per se een democratie te zijn en een democratie niet noodzakelijk een rechtsstaat. Een democratie is een bestuursvorm. Letterlijk betekent het "heerschappij van het volk". Democratie geeft eigenlijk louter aan dat de besluitvorming in handen van het volk ligt. Het volk kan in een democratie dus invloed uitoefenen op de wetten en regels in het land.

Is een democratie automatisch een rechtstaat? Nee. In de praktijk zal een democratie wel vaak een rechtsstaat zijn en andersom, maar het is niet per definitie zo. Bij een staat waar geen democratie heerst (bijvoorbeeld waar de besluitvorming in handen ligt bij één persoon of een kleine groep personen), kan in theorie nog wel sprake zijn van alle elementen van een rechtsstaat. En in een staat waar het volk wel mag stemmen en waar dus democratie is, kan het alsnog slecht gesteld zijn met een aantal onmisbare elementen van de rechtsstaat. Dat het volk mag stemmen betekent nog niet dat de overheid zich vervolgens ook aan de wetten houdt.

Over je vraag of een dictatuur een democratie en een rechtsstaat kan zijn, is het antwoord nee. Een dictatuur is niet slechts een tegenhanger van democratie. Dictatuur gaat verder. Kenmerken van een dictatuur zijn onder andere dat er geen democratie is, geen scheiding der machten, geen onafhankelijke rechtspraak, willekeur en rechtsonzekerheid. Een democratische dictatuur of rechtsstatelijke dictatuur zijn binnen die definitie ondenkbaar.
Turkije is een goed voorbeeld van een staat waar wel democratie is, maar waar de rechtsstatelijkheid momenteel een punt van discussie is.