is de overheid een monopolist?

In principe wel, want er is maar ;e;en overheid. Echter, de overheid is geen commerciele instelling met een winstoogmerk, en doet dus eigenlijk niet mee met de terminologie voor bedrijven op de zakelijke markt.
In de praktijk is het meer zo dat de overheid het monopolie heeft om sommige zaken voor haar burgers te regelen (zoals het verstrekken van paspoorten of het drukken van geld, en zoals vroeger ook de post en het OV, die nu allang aan marktbedrijven zijn overgeleverd) en kan er op dat gebied dus niet geconcurreerd worden. Soms is dat prettig, soms niet.

Wat er precies door een overheid geregeld wordt en wat door de markt, verschilt overigens per land. In Nederland is het aantal overheidstaken behoorlijk ingeperkt, en concentreert zich vooral rond die gebieden waar veiligheid een grote rol speelt. Maar op die gebieden waar zij het voor het zeggen hebben, zijn ze inderdaad monopolist.

Je kunt dus niet stellen dat DE overheid EEN monopolist is. We dat de overheid op sommige gebieden een monopolie heeft.

Voor wat betreft zaken die alleen door/namens de overheid uitgevoerd mogen worden: ja. Het zijn zaken waarbij de overheid 'als overheid' optreedt.

Enkele voorbeelden zijn genoemd in het andere antwoord. Denk verder aan de politie, het leger, de rechtspraak, de Belastingdienst. Je kunt bijv. niet een particuliere defensieorganisatie oprichten.

Merkwaardig is, dat er ook bedrijven zijn die een soort 'monopolie' van de overheid hebben gekregen terwijl het geen overheidsbedrijven zijn. Denk aan het bekende CBR, dat de rijexamens afneemt. Het zou naar mijn mening goed zijn, wanneer ook daar een concurrent voor kwam.

Nee. De overheid is een faciliterend bedrijf dat onderwijs, veiligheid, diplomatieke betrekkingen, belastingheffing enzovoort regelt. Binnen eigen land heeft een overheid inderdaad in grote mate een monopoliepositie, maar zodra je een stap over de grens zet worden die taken uitgevoerd door een andere overheid.
Er is niet maar 1 overheid; er zijn meer dan 200 landen op de wereld en een aantal daarvan kennen het economisch staatsburgerschap; onder voorwaarden kun je de nationaliteit van dat lang kopen, en ben je niet meer schatplichtig aan Nederland.