hoe accuraat is liplezen?

Die liplezers hebben gelijk.

Liplezen doen we in zekere zin allemaal. Wanneer bij een televisieprogramma het geluid niet synchroon loopt met het beeld, dan merken we dat. Ook als we goed kunnen horen, verstaan we iemand beter wanneer we hem of haar aankijken. Maar voor goedhorende mensen is het liplezen een aanvulling die niet noodzakelijk is.
Liplezen is eigenlijk een verouderd woord. De officiële term is 'spraakafzien'. Men noemt het spraakafzien en niet liplezen, omdat het bij het aflezen niet alleen om de lippen gaat, maar om het hele gezicht van de spreker, diens houding, en zelfs de situatie daaromheen.
Er zijn (minstens!) vier redenen waarom liplezen zoveel moeilijker is dan het verstaan van spraak via het gehoor:
Allereerst: een spreker maakt – bij het Nederlands – gebruik van zo’n 50 verschillende spraakklanken. Bij het lezen en schrijven gebruiken we een alfabet van 27 letters. De liplezer moet zich echter behelpen met niet meer dan 6 verschillende mondbeelden. Klanken die via het gehoor heel anders klinken en die bij het schrijven een eigen letter hebben, zien er op de mond precies hetzelfde uit. Het ‘alfabet’ van de liplezer bestaat uit slechts 3 klinkers en 3 medeklinkers. De klinkers zijn de ‘rond’, ‘breed’, en ‘neutraal’. De medeklinkers zijn: ‘lippen op elkaar’, ‘boventanden op onderlip’, ‘tanden op elkaar’ en een grote groep ‘onzichtbaar’. Voor de liplezer lijken heel veel woorden daarom op elkaar. “Groen” en “rood”: twee woorden die verschillend klinken, die we verschillend schrijven en die ieder een eigen betekenis hebben. Maar de liplezer ziet twee keer hetzelfde mondbeeld: onzichtbaar – rond – onzichtbaar.
Daar komt nog een probleem bij: klanken beïnvloeden elkaar. De ‘uu’ in ‘luw’ klinkt anders en ziet er ook anders uit, als de ‘uu’ in ‘buurman’. De ‘v’ in ‘afval’ is bij een duidelijke spreker misschien nog hoorbaar, maar de liplezer ziet de ‘v’ niet, die ziet: ‘afal’. Omdat zoveel mondbeelden op elkaar lijken, kan dat ook. Optimistische rekenaars zeggen dat de liplezer 30% van de uitgesproken klanken werkelijk kan zien, en de overige 70% moet raden. In de dagelijkse praktijk ziet de liplezer echter meestal minder dan 30% van wat iemand met een goed gehoor zonder enige inspanning via de oren kan waarnemen.
Ten derde: Iedere spreker heeft een eigen mondbeeld: de vorm van de mond en de lippen, de stand van de kaken en de tanden, en de manier waarop lippen, kaken en tong worden bewogen.
Wordt vervolgd als reactie.