Hoe vind je een klemtoon?

Het staat in een goed woordenboek aangegeven. Dus op die manier kan je er altijd achter komen.
Door redeneren is het vaak ook wel te bepalen. Neem het woord klemtoon. Daarmee zeg je dat er nadruk wordt gelegd op een bepaalde toon. Je legt een klem op een toon. De klem is het belangrijkste deel van het woord, en daarom komt daar de nadruk op. Je zegt klémtoon.

De klemtonen worden (vaak) vermeld in een woordenboek maar daar heb je natuurlijk niets aan bij het spreken. Of je moet van tevoren hebben opgezocht dat de uitspraak catálogus is en niet catalógus. Of pérgola en niet pergóla. Of klaverjássen en niet kláverjassen. Aan de spelling is de klemtoon lang niet altijd af te leiden. 'Haspel' en 'naspel' hebben dezelfde opbouw maar je leidt er niet uit af dat de 'a' in 'haspel' kort is en de 'a' in 'naspel' lang, daarvoor moet je het woord zelf kennen uit de uitspraak.

Bij werkwoorden ligt de klemtoon nooit op de laatste lettergreep. Bij verkleinwoorden nooit op de verkleiningsuitgang. Op achtervoegsels (een taalelement dat niet als los woord kan voorkomen, maar aan een grondwoord wordt toegevoegd, waardoor een nieuw woord ontstaat) ligt nooit de klemtoon. Dus geen klemtoon op de -er van ondernemer, En ook niet op de 'zig' van 'glazig', 'hoekig', enz. Andere voorbeelden van achtervoegsels zijn: -baar, -dom, -heid, -lijk, -ling, -loos, -waarts.

Advies: goed luisteren naar goede sprekers. Daarvan zijn er in de media nu minder dan vroeger.

Ik raad je echt aan om het op te zoeken in het woordenboek. Het is namelijk lang niet makkelijk! Er bestaan zelfs woorden die je hetzelfde schrijft maar anders uitspreekt, zoals:
APpel (vrucht) en apPEL (hoger beroep, aantreding van troepen, voorheen gespeld als appèl)
neGEren (doen alsof iets/iemand niet bestaat) en NEgeren (treiteren)

Vaak bepaalt de klemtoon de meervoudsvorm, dus daar is het ook handig voor. Denk bijvoorbeeld aan bacTErie, bacteriën en koPIE, kopieën.

Het probleem is vaak dat woorden die afkomstig zijn uit andere talen een nogal 'vreemde' klemtoon houden. Zo zegt Caroline Tensen altijd normaLIter, terwijl het norMAliter moet zijn. Vergelijk met ideAliter. Die van oorsprong Latijnse woorden hebben niks met liters te maken.

Er bestaan ook woorden waarbij je zelf mag kiezen waar je de klemtoon legt: noTUlen of NOtulen, ORgie of orGIE. Grappig genoeg heeft dat laatste woord dus ook twee meervouden: orgiën en orgieën, afhankelijk van de plaats waar jij de klemtoon wilt leggen.

Kortom: bij twijfel opzoeken. Je komt er vast wel uit!