Welke regels zijn er voor het correcte gebruik van de woordjes WAT en DAT?

Het betrekkelijk voornaamwoord wat wordt in de meeste taaladviesboeken 'als' juist beschouwd in de volgende gevallen:
- Na een onbepaald woord als iets, niets, alles of het enige:
Ik zoek iets wat weinig ruimte inneemt.
Er is niets wat me nog interesseert.
Dat is het enige wat ik nog wilde zeggen.
- Na een voornaamwoord (dat, datgene):
Sommige mensen hebben het vooral over datgene wat fout gaat.
Dat wat je niet hebt, is altijd het aantrekkelijkst.
- Na een zelfstandig gebruikt bijvoeglijk naamwoord, meestal een overtreffende trap, of na een (rang)telwoord:
Al is het het laatste wat ik doe.
Het allereerste wat ik doe als ik thuiskom, is de kat aaien.
Het magische wat in de Harry Potterboeken zit, maakt ze juist zo leuk.
- Als het terugslaat op een hele zin:
Het museum ging failliet, wat een grote strop was voor de gemeente.
Het boek dat ik op het moment lees, vind ik prachtig, wat me verbaast gezien de recensies.
- Als het antecedent (datgene waarop wat slaat) niet genoemd is:
Wat die man eet, wil ik graag ook.
Het is mij een raadsel wat hij bedoelt.

In principe wordt als verwijzing naar een onzijdig woord altijd 'dat' als betrekkelijk voornaamwoord gebruikt.

"wat" gebruik je als iets onbepaald is en "dat" als iets bepaald is. Staat er in een zin dus een gedeelte waar dat slaat op het vervolg, dan gebruik je 'dat';

V.b.:

Karel wilde een ijsje dat Jan heel vervelend vond.
Betekenis: Jan vind het ijsje vervelend

Karel wilde een ijsje, wat Jan heel vervelend vond
Betekenis: Jan vond het vervelend dat Karel en ijsje wilde

In de tweede zin is echter geen zinsdeel dat bepaald wat Jan vervelend vond. De zin hiervoor is ook een prachtig voorbeeld van het verschil. :-)

'Dat' slaat op iets bepaalds,
'Wat' slaat op iets onbepaalds, of op een hele zin.

Twee voorbeelden;
Jan sprak een uur lang over het contract, wat Truus onnodig vindt.
Jan sprak een uur lang over het contract, dat Truus onnodig vindt.

In de eerste zin verwijst het woord 'wat' naar de hele zin voor de komma. Truus vindt het onnodig dat Jan zo lang over het contract sprak. Misschien omdat Truus het al uitgebreid bestudeerd had?

In de tweede zin verwijst het woord 'dat' alleen naar het contract zelf. Truus vindt het hele contract niet nodig.

Nog twee zinnen;
Het stel veranderde het voorstel dat we goed vonden.
Het stel veranderde het voorstel, wat we goed vonden.

In de eerste zin verwijst 'dat' naar het 'voorstel'. Dát vorstel vonden we goed.
In de tweede zin verwijst 'wat' naar de hele zin voor de komma. Wij vonden het goed dat het stel het voorstel veranderde.

LET OP:woorden als alles, enige, dat(gene) en iets kun je als onbepaald zien. In die gevallen gebruiken we 'wat'.

Zij heeft alles gedaan wat in haar vermogen lag ( nu staat
'alles' in de zin (=onbepaald) dus 'wat'.
Dat wat je nu zegt, is niet waar.(hier staat 'dat' in de zin
(=onbepaald) dus 'wat'.
Er is nog iets wat besproken moet worden. (iets=onbepaald) dus 'wat'.