Waarom wordt er in het gezegde "Anderhalve man en een paardenkop" niet over paardenHOOFD gesproken zoals gebruikelijk?

Dit is een best oud spreekwoord, en vroeger lette ze daar niet zo op. Uit traditie worden dit soort spreekwoorden niet meer veranderd of aangepast aan de moderne tijd.

Paardenkop is een veel meer gebruikelijke uitdrukking. Moet trouwens zijn anderhalve kip en een paardekop zodat er wat meer alliteratie in komt. 'Gewone' mensen zullen nooit paardenhoofd zeggen en ook nooit de nu verplichte tussen-n uitspreken.

Voor veel mensen hebben paarden een kop, het gros van de bevolking weet niet dat we bij paarden spreken over het hoofd en de benen. Ik vermoed dus dat de uitdrukking zo ontstaan is, deels uit "onwetendheid"..

Dat heeft een logische oorzaak. Hiervoor moet je eerst weten waar de uitdrukking zijn oorsprong heeft:

De uitdrukking komt uit een verhaal van Tijl Uilenspiegel. Dit is een figuur uit de literatuur van de late Middeleeuwen. Het boek over Tijl Uilenspiegel is in 1515 uitgebracht.

Het verhaal dat het gezegde heeft doen ontstaan:
Tijl is alleen thuis. Een ruiter steekt zijn hoofd over de onderdeur, terwijl het paard ook naar binnen kijkt. De ruiter vraagt: is er niemand thuis? Jawel, zegt Uilenspiegel, anderhalve man en een paardenkop. (ik ben er helemaal, jij bent er half en de kop van je paard is er ook).


Zo, en nu wordt het tijd voor het antwoord!!
In die tijd (rond 1500) werd er in Nederland & Duitsland nog een 'mixtaaltje' gesproken. Het oorspronkelijke verhaal is in het zogenaamde 'Mittelniederdeutsch'. Deze taal lijkt een mengsel van Nederlands en Duits. Eigenlijk is het de 'voortaal' voor het huidige Nederlands en Duits.
Voorbeeldje hiervan: "Die erst Histori sagt, wie Dil Ulenspiegel geboren und zu dreien Malen eins Tags dedöffd ward und wer sein Douffgötel waren'

In het 'Mittelniederdeutsch' (en ook het actuele Duits) heeft een paard een Kopf: der Pferdekopf. Zo stond het dus ook in het oorspronkelijke verhaal van Uilenspiegel geschreven, en dat heeft men logischerwijze vertaald met 'paardenkop'.

Niet onderbouwde bewering van mijzelf: Waarschijnlijk had men in de tijd dat "Uilenspiegel" naar een modernere versie van het Nederlands vertaald had, het woord Paardenhoofd ook nog niet.

Toegevoegd na 17 minuten:
Ondersteuning van mijn bewering:

"Omdat het paard als een 'edel dier' wordt beschouwd, worden door paardenliefhebbers zoals ruiters en koetsiers altijd de termen "hoofd", "mond" en "benen" gebruikt in plaats van "kop", "bek" en "poten". Deze gewoonte heeft zich inmiddels ook in de burgerij doorgezet."

(wikipedia.nl/paard)

Beter 'bewijs' vind ik helaas niet.

Ja inderdaad... Ik heb al vaker op deze pagina's proberen duidelijk te maken dat een paard een edel dier is geworden na de 1ste wereldoorlog. Voor die tijd was het gewoon een beest als alle anderen. Van voor de eerste wereldoorlog stamt ook de uitdrukking een paard in de bek kijken, en dat is na de transformatie tot edel dier niet mee aangepast.
Nu, waarom is dan het paard na de eerste wereldoorlog verheven tot edel dier? zul je vragen. Wel, in die tijd beschikte men nog niet over tanks en voertuigen, maar wel over het paard. In die loopgraven-oorlog zijn miljoenen paarden letterlijk als kanonnenvlees omgekomen. Als een soort eerbetoon aan het paard werd het vervolgens tot edel dier verklaard.
Ik hoop dat ik het nu niet NOG eens hoef te vertellen, maar ik blijf het niet erg vinden om te doen. Ik denk ook dat mensen tegenwoordig sowieso niet meer zo goed begrijpen hoe het zit met respect en daardoor ook het paard niet meer het respect geven dat het eens werd beloofd.