Waarom grepen renaissancekunstenaars terug naar de Klassieke Oudheid?

De renaissance werd eigenlijk uitgevonden door de beweging van de zogenaamde humanisten die deze term introduceerde. Het uitgangspunt van de beweging was het aan Cicero ontleende concept van "menselijkheid" of "humaniteit" (humanitas) en de op deze gerichte onderwijsinspanningen (studia humanitatis). Reeds in de oudheid was (met name door Cicero) benadrukt geworden, dat de mens zich door taal van de dieren onderscheidt. Dit betekent, dat hij in het leren en onderhouden van talige communicatie zijn menselijkheid beleeft en het specifiek menselijke naar voren doet treden. Daarom was de gedachte voor de hand liggend, dat de cultivering van de talenkennis bij de mensen hen pas echt tot mensen maakt, maar hen ook op moreel vlak doet ontwikkelen en hen in staat stelt tot filosoferen. Daaruit kon men besluiten, dat het taalgebruik op het hoogst haalbare niveau de meest fundamentele en nobelste menselijke activiteit is.
Dit vaak in tegenstelling tot de middeleeuwen waar gehoorzaam en geloof hoger in het vaandel stonden. Mede door de voortschrijdende wetenschappelijk ontwikkelingen en ontdekkingen in de 14e en 15e konden mensen zich ook beter zelf ontwikkelen.

Door bestudering van de Griekse en Romeinse klassieke bronnen werd die tijd geïdealiseerd, en wilde men terug naar die door hun bewonderde klassieke oudheid.