In welke mate heeft Otto von Bismarck meegedragen aan WO1 en WO2?

Otto von Bismarck trad in 1890 terug als kanselier, bijna vijfentwintig jaar voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Directe invloed hierop heeft hij niet uitgeoefend. Zijn succes om Duitsland onder Pruisische leiding tot een eenheidsstaat te maken had echter wel Europese impact. De overwinning op Frankrijk in de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 bezorgde het Duitse leger binnenlands prestige wat uitmondde in een sterk militarisme. Bismarcks ideologie van"Blut und Eisen" had vruchten afgeworpen. Op economisch gebied groeide Duitsland bovendien snel uit tot een industriële wereldmacht. In Frankrijk bleef na 1871 een gevoel levendig dat men revanche diende te nemen tegen Duitsland: "Jamais y parler, toujours y penser", zei Gambetta over zo'n revanche. Bismarck had oog voor het evenwicht tussen de Europese grootmachten en wist waar hij moest ophouden. Na 1890 dacht keizer Wilhelm II dat hij naar eigen inzicht Duitslands positie kon vergroten door mee te doen aan de Europese wapenwedloop en in de "scratch for empire", de strijd van Europese landen om gebieden en grondstoffen in Afrika en Azië. Bismarck had een groot aandeel gehad in de grondlegging van een modern Duitsland, maar de ontwikkelingen na zijn periode als kanselier zijn slechts deels te danken of te wijten aan zijn inspanningen.