Hoe correct is onze jaartelling?

De notatie voor en na Christus is pas in 525 voorgesteld door Dionysius Exiguus. Pas in 1500 werd deze aanduidingswijze geaccepteerd. Hiervoor vonden gebeurtenissen plaats in het zoveelste jaar van de regering van de dan levende vorst.

De Juliaanse kalender (onze kalender voor 1582) is 10 minuten en 44 seconden langer dan het zonnejaar. Dit komt overeen met elke 134 jaar één dag. De Juliaanse kalender liep hierdoor steeds verder op uit op het zonnejaar. Diverse Pausen ontvingen voorstellen om de kalender voor deze fout te corrigeren. Uiteindelijk corrigeerde Paus Gregorius XIII pas in 1582 de kalender door tien dagen uit de kalender te halen. Hierna heet onze kalender de Gregoriaanse kalender. Antonio Lilius had ontdekt dat deze afwijking elke 402 jaar ging om drie dagen. Hij ronde dit af op 400 jaar. Dit is de basis voor de schrikkeleeuw. Elk vierde jaar zou een schrikkeljaar worden, behalve de niet door 400 deelbare eeuwjaren (1700,1800, 1900 niet; 2000 wel). Het verschil is hierna slechts één dag op elke 3300 jaar.

Naast de berekeningen meten we ook de lengte van de dag. Dat levert soms een schrikkelseconde op

Vroeger was de seconde gedefinieerd als:

1 / (24 * 60 * 60)

of een 1/86400e deel van de gemiddelde zonnedag. Dat is een onnauwkeurige definitie, want de gemiddelde zonnedag is niet nauwkeurig bekend en zelfs niet constant. Tegenwoordig is de seconde gedefinieerd als 9 192 631 770 perioden van de straling die correspondeert met de overgang tussen de twee hyperfijnenergieniveaus van de grondtoestand van de isotoop cesium-133. Atoomklokken, die als referentie dienen voor alle tijdsbepaling op aarde zijn hierop gebaseerd.

Dit is een nauwkeurige definitie, maar de waarde is niet exact gelijk aan de oorspronkelijke definitie. De gemiddelde zonnedag is iets langer en neemt, als gevolg van een langzaam afnemende rotatiesnelheid van de aarde, ook geleidelijk toe (gemiddeld 1,7 ms per eeuw). De belangrijkste oorzaak hiervan ligt in de getijdenwerking door de maan.

Er ontstaat dus een steeds groter verschil tussen de zonnetijd en de tijd volgens de atoomklokken en als dit verschil groter dreigt te worden dan 1 seconde, wordt de atoomklok met 1 seconde bijgesteld. Deze extra seconde heet de schrikkelseconde.

Sinds de invoering van dit systeem in 1972 zijn in totaal 25 schrikkelseconden toegevoegd, gemiddeld ongeveer een seconde per 18 maanden. Sedert 1998 lijkt de aarde weer wat sneller te draaien, want schrikkelseconden zijn sindsdien zeldzamer.