Hoe zijn de Provincies in Nederland ontstaan?

De meeste provincies in Nederland en België vormen de voortzetting van de autonome gewesten uit de federatieve Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De bestuurlijke verantwoordelijkheid van de gewesten is na de napoleontische bezetting niet hersteld, daar het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden zich naar richtlijn van het Congres van Wenen als eenheidsstaat moest ontwikkelen. Met name in die provincies die een lange eigen politieke en culturele traditie kennen, is de gewestelijke identiteit nog sterk. In cultureel heterogene provincies als Gelderland en Overijssel is nooit een provinciale identiteit ontstaan. De sterk verstedelijkte provincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en in mindere mate Antwerpen hebben in de late 19e en 20e eeuw het voortouw genomen in de culturele gelijkschakeling in de nieuwe eenheidsstaat.

Geen voortzetting van voormalige gewesten en als zodanig een uitzondering op het bovenstaande zijn de provincies Limburg (in Nederland en België) en Luxemburg (België), die als bestuurseenheid niet verder teruggaan dan de 19e eeuw. De opdeling van het gewest Holland in de huidige provincies Noord- en Zuid-Holland dateert van 1840. De opdeling van de Belgische provincie Brabant in de huidige provincies Waals- en Vlaams-Brabant dateert van 1 januari 1995.

Met enige zekerheid kan men stellen dat de hertogdommen en de graafschapen van de 15 de eeuw voorlopers zijn van de huidige provincies.

Het begrip provincie zoals wij dat nu kennen dateert uit 1814, toen de eerste grondwet tot stand kwam na de Franse overheersing en Nederland een koninkrijk werd. Die grondwet gaf de provincie een "eigen" plaats in het Nederlandse staatsbestel. Maar de provincie was veel minder zelfstandig dan de gewesten onder de "Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden" waren geweest. "Den Haag" kreeg in de nieuwe eenheidsstaat veel meer te vertellen. De bestuurders en politici van toen wilden voorkomen dat net als vóór 1795 de dienst op allerlei gebied in de hoofdsteden van de provincies zou worden uitgemaakt. Zo deed in elke provincie de "Commissaris des Konings" zijn intrede.