Waar komt het scheldwoord "mof" vandaan?

De geschiedenis van het woord mof bevat verschillende verrassingen. In de eerste plaats is het veel ouder dan menigeen denkt. Ik weet niet hoeveel ouderen menen dat mof van de Tweede Wereldoorlog dateert, maar een kleine steekproef leert dat er nogal wat jongeren zijn die dit denken. Zij zitten er ongeveer 429 jaar naast, want mof is in 1574 voor het eerst opgetekend.

Een tweede verrassing is dat wij dit woord uit het Duits hebben overgenomen. Onder Duitse soldaten was muff indertijd een scheldwoord voor knorrepot, mopperaar, iemand die onbeleefd, ongemanierd en zwijgzaam is. Zo iemand noemden zij ook een muffmaff. Wij verbonden deze woorden al snel met de Duitse voornaam Hans, wat combinaties opleverde als Hans Mof, Hans Mofmaf, Hans Mifmaf, Hans Mafmaf en Hans Moefmans – allemaal scheldwoorden die aan het eind van de zestiende en het begin van de zeventiende eeuw in het Nederlands te vinden zijn.

Waren hier toendertijd dan zoveel Duitsers? Dat was inderdaad het geval. In de Gouden Eeuw had Holland een groot gebrek aan vakbekwame arbeiders. Tegelijkertijd woedde in Duitsland, van 1618 tot 1648, de 30-jarige oorlog. Een en ander leidde ertoe dat duizenden geschoolde arbeiders, vooral stukadoors, kleermakers, (suiker)bakkers en slagers, naar Holland emigreerden. Daarnaast trokken er nogal wat marskramers de grens over. Bovendien kwamen er jaarlijks duizenden ongeschoolde seizoensarbeiders uit Duitsland hier naar toe, vooral uit Westfalen. Zij bleven gemiddeld drie maanden en verdienden hun relatief hoge loon voornamelijk met grasmaaien en turfsteken. Omdat grasmaaien zo’n belangrijke plaats innam, werden ze wel hannekemaaiers genoemd, waarbij hanneke een verbastering is van ‘Johannes’.

Er is nog iets in de geschiedenis van het woord mof dat verrassend is: wij gebruiken het nu alleen als scheldnaam voor Duitser, maar nog aan het begin van deze eeuw kon met mof net zo goed iemand uit Gelderland of Overijssel worden aangeduid. Er is zelfs een tijd geweest dat men van een Franse mof sprak. Mof was toen even een erg vaag scheldwoord. Wat dat betreft is er sinds de Tweede Wereldoorlog een hoop, eh, verbeterd.