Heeft de verlichting een internationale gedachtegang?

Ik denk dat dat wel een belangrijk aspect is, ook nu zie je dat nationale grenzen voor invloedrijke figuren, als filosofen en topwetenschappers relatief onbelangrijk zijn. Door de ontwikkeling van boekdrukkunst en het poststelsel konden geleerden en dergelijke contacten onderhouden binnen geheel Europa. Voor de belangrijke figuren van de verlichting was Europa al min of meer één land en ze zochten de plaatsen op waar ze ongestoord konden publiceren en leven. De publicaties waren toen nog in het latijn, zodat er ook geen taalbarriëre was, net zoals nu iedereen in het Engels publiceert.

Aan de andere kant heeft het misschien ook een niet internationale kant, omdat we voor de verlichting nog min of meer in het Roomse Rijk zaten met de Paus, keizers als Frederik Barbarossa en de katholieke kerk in het algemeen aan het hoofd. De kruistochten waren bijvoorbeeld een internationale beweging. Na de verlichting zag je wel een ontwikkeling in de rivaliteit tussen de nu bekende Europese staten, ook vanwege de ontdekking van Amerika en de zeeroutes naar Azië en een afnemende invloed van de katholieke kerk en de paus. In de praktijk was het grote roomse rijk echter niet zo relevant en bestond Europa eigenlijk uit ministaatjes, zo groot als een bisdom.

Op lange termijn heeft de verlichting zeker een belangrijke rol gespeeld in de internationalisering. Dat zie je aan de ontwikkelingen na de Franse Revolutie en de Amerikaanse grondwet, die geen onderscheid meer maakte tussen geloven en overtuigingen of nationaliteiten. Ook de grote politiek/filosofische stromingen als het communisme, socialisme, anarchisme liberalisme waren internationaal.