Hoe komt het dat je handen pijn doen als ze koud worden, en dat je handen pijn doen als je ze daarna in warm water houd? Terwijl het water helemaal n

Om dat te begrijpen, moet je snappen wat er even daarvoor in je handen is gebeurd. 'Je handen doorlopen verschillende koudegerelateerde pijncycli', vertelt Hein Daanen, hoogleraar bewegingswetenschappen en menselijke warmtehuishouding. 'Die cycli hebben te maken met een heel mooi beschermingsmechanisme van de mens', zegt de onderzoeker die verbonden is aan de Vrije Universiteit Amsterdam en het Nederlands onderzoeksinstituut TNO.

Om te voorkomen dat je hele lichaam afkoelt, vernauwen de bloedvaten in je handen zich als je buiten in de kou komt te staan. Het is een reflex. Dat plotselinge samenknijpen van de bloedvaten doet pijn. En die pijn heeft een functie. Het is een waarschuwing dat je maar beter weer naar binnen kunt gaan om je handschoenen te halen.

Maar als de rest van je lichaam warm genoeg is, is er meestal maar weinig aan de hand. Je dreigt dan niet onderkoeld te raken. Je lichaam realiseert zich dat en staat toe dat er toch weer bloed (warmte dus) naar je vingers stroomt. Op die manier voorkomt je lichaam dat je vingers eraf vriezen.

'Dat effect heet koude-geïnduceerde vaatverwijding', zegt Daanen. 'Het treedt meestal op na vijf, tien minuten.' De bloedvaten die na vijf à tien minuten opengaan zijn de zogenaamde arterio-veneuze anastomosen (ava's). Dat zijn vaten die heel wijd kunnen worden. Ze vormen een soort omleidingen waarlangs het bloed van de kleine slagaders naar de kleine bloedvaten stroomt. Het bloed hoeft dan even niet meer door de talloze ultradunne haarvaatjes te gaan.

Het is de kou zelf die ervoor zorgt dat die vaten opengaan. 'De zenuwen die de spierwanden van die vaten aansturen, raken verlamd door de kou', zegt Daanen. 'Daardoor ontspannen de spieren zich.' In die fase zijn je handen vrij gevoelloos en ze kunnen tintelen.

Wanneer je weer in een warme ruimte komt, herstellen de zenuwen in je handen zich. 'De verhouding natrium- kaliumionen (ionen die een belangrijke rol spelen bij het doorgeven van actiepotentialen langs de zenuwen, red.) wordt weer normaal', zegt Daanen. 'Als gevolg gaan je zenuwen spontaan actiepotentialen afvuren. En dat doet pijn. Het zit allemaal heel mooi in elkaar.'

Een waarschuwingsfunctie, zoals de eerdere pijn door het samentrekken van de bloedvaten, heeft deze tweede pijn volgens de onderzoeker overigens niet. 'Het lijkt erop dat het gewoon een bijverschijnsel is.'

Toegevoegd na 55 seconden:
Warme ruimte is dus gelijk aan warm water, maar met warm water is het effect veel groter en pijnlijker.