Iedereen roept dat als de rente op staatsleningen boven de 7 pct uitkomt dit een groot probleem is. Waarom is dat?

De betaalbaarheid van de rente hangt af van drie aspecten. Het eerste is de grootte van de lening. Het tweede zijn de eigen inkomsten, het derde is het renteniveau. De meeste overheden hebben flinke inkomsten en kunnen heel wat betalen. Probleem is dat die inkomsten grotendeels al een bestemming hebben. Zo gaat een flink deel op aan onderwijs, ambtenaren, wegen, pensioenen (in Nederland alleen een beperkte AOW), en noem maar op. Daar kun je niet zomaar in snijden zonder zwaar maatschappelijk protest. De ruimte die een overheid kan vrijmaken, zelfs als de druk heel groot wordt, is doorgaans beperkt tot enkele procenten van haar inkomsten. Tien procent is echt heel erg veel in dat licht bezien.

Stel nu dat de staatsschuld 100% bedraagt van het bnp (meer dan wat de EU acceptabel vindt). Mocht nu de rente plots oplopen van een reguliere 2% naar de exorbitante 7%, dan moet je als overheid 5% van het bnp extra zien te financieren. Omdat een overheid bijvoorbeeld 50% van het bnp aan belastingen int, komt die 5% extra wel heel hard aan: men zal op termijn 10% moeten snijden ten behoeve van de financiering van de extra rente. Dan moet men echt diep gaan!

Die rente loopt echter niet zomaar op. Die loopt pas op als de markten zien dat een overheid wel eens in de problemen kan komen. Dat is het geval als de staatsschuld erg hoog is (ten opzichte van het bnp) en er daarbij al een financieringstekort is waardoor de staatsschuld verder zal toenemen. Een hogere rente valt dan steeds moeilijker op te brengen. Het risico voor de financiers neemt daardoor verder toe waardoor ze een hogere rente zullen eisen. Het land komt daardoor in een zichzelf versterkende negatieve spiraal terecht waarbij de rente vrij plotseling snel verder kan oplopen tenzij er wordt ingegrepen. Die 7% is dus niet zozeer een grens waarboven niet meer gefinancierd kan worden, maar vooral een signaal dat de markten ernstig vrezen dat het land zijn financiële verplichtingen niet meer na zal kunnen komen.

Met 2% rente zou het wellicht goed te doen zijn, maar met 7% gaat het niet meer. Nu moet je wel bedenken dat als bijvoorbeeld Italië 7% moet betalen, dat het dan gaat om een kleine fractie van de totale schuld. De rest van de schuld is nog gefinancierd met langlopende staatsobligaties die pas worden geherfinancierd na de looptijd ervan. Maar als die 6% of 7% een aantal jaar blijft staan zal t.z.t. de hele schuld tegen de hoge rente gefinancierd zijn. Voor Italië een molensteen!