Waar komt de traditie van oliebollen vandaan?

Van oudsher. 's Winters is het koud en kunnen mensen wat extra koohydraten gebruiken. Bloem was makkelijk verkrijgbaar en betaalbaar voor de arme mensen. Doordat de winters minder streng werden, mensen betere bescherming tegen de kou kregen en daardoor minder vetten nodig hadden is het eten van deze lekkernij afgezwakt tot een traditie.

Oorsprong

Er doen diverse theorieën de ronde over de oorsprong. De aardigste is de verwijzing naar Germaanse stammen in het gebied dat later Nederland zou gaan heten. Zij zouden ten tijde van het Joelfeest, de periode tussen 26 december en 6 januari dergelijke gebakken waren genuttigd hebben. Volgens de Germanen zouden de godin Perchta en andere slechte geesten 's avonds ronddwalen. Om deze geesten tevreden te stellen werd voedsel geofferd, waarvan het meeste in gefrituurd deeg zat. Door het vet in de oliebollen zou het zwaard van Perchta van het lichaam glijden, waardoor diegenen die oliebollen gegeten hadden niet opengereten zouden worden. Waarschijnlijker is dat de oorsprong aan het einde van de Middeleeuwen ligt. Kerstmis was destijds het einde van de vastenperiode die op 11 november begonnen was: reden om te vieren dus. Oliekoeken, gemaakt van houdbare grondstoffen (al het verse voedsel was immers al op) waren een voedzame traktatie. De derde optie - waarschijnlijk in combinatie met de tweede, is dat de oliebol uit Portugal komt. Het vermoeden bestaat dat de Portugese Joden tijdens de Spaanse Inquisitie naar Nederland vluchtten hun recepten meenamen. In Portugal at men destijds al iets wat op oliebollen lijkt: oliekoeken met (gedroogde) zuidvruchten. De olie zou verwijzen naar de olie uit de eeuwig brandende lamp in de tempel van Jeruzalem. Veel Joodse gerechten hebben een verwijzing naar het geloof.

Het is zonder te zoeken op het internet niet mogelijk om de oorsprong van de oliebollen te ontdekken maar ik kan je nog wel wat meer vertellen hoe wij als kind deze traditie hebben ervaren.Meestal bakte mijn vader de oliebollen en aangezien we een heel groot gezin hadden (12) kinderen gebeurde dat in een hele grote aluminium pan.Het deeg werd uitsluitend met melk aangelengd want wij hadden een boerderij dus melk genoeg.Ook werd er door mijn vader nog vaak sukade in de mix gedaan wat je tegenwoordig volgens mij niet meer zoveel ziet.Oud en nieuwzonder oliebollen was ondenkbaar.
En oliebollen zonder poedersuiker eveneens.

Uit get bote hoofd, want ik ben te lui om allemaal linkjes te gaan zoeken, dus dit moet gewoon even uit de krochten van mijn geheugen.

Oliebollen zijn in deze contreien (pakweg, want de landsgrenzen zagen er toen natuurlijk nog wel een beetje anders uit) l zo oud als de wereld. Nouja, wellicht niet precies de wereld, maar wel ouder dan de kerstening van europa - al zijn ze er bij mijn weten niet in geslaagd oud en nieuw om te bouwen tot een christelijk feest.

En zoals met veel oude feesten in met name deze tijd van het jaar en het voorjaar, is de traditie door de eeuwen heen min of meer de zelfde gebleven. Vuurwerk bijvoorbeeld, is van veel en veel later datum.

Oliebollen zijn een onderdeel van de relatief overvloedige voeding die we van oudsher na de midwinter consumeren. Kerst (midwinter) is natuurlijk het hoogtepunt, waarin voor het eerst in maanden weer eens gegeten werd alsof het niet op kon (wat het in de winter natuurlijk wel degelijk kon, maar dat werd ingecalculeerd), maar ook met oud en nieuw pikken we nog een graantje mee in de vorm van de oliebol.

Grappig genoeg bestaat de oliebol uit de twee meest basale, niet luxe ingredienten (al zijn er tijden geweest dat eigenlijk alles wat op voorraad was ook luxe was) ; meel en vet. Of ze in de begintijd ook werden gezoet met suiker durf ik niet te beweren, want suiker is van veel later datum. Gedroogde en gekonfijte vruchten vormen wel van oudsher een ingrediënt, en dan met name de inheemse appel, maar ook gekonfijte kersen bijvoorbeeld. Of wij vandaag de dag nog met smaak een dergelijke oer-oliebol zouden wegsmikkelen durf ik ook te betwijfelen. Maar het basisrecept, gegist beslag gebakken in heet vet of (tegenwoordig vooral) hete olie, is in grote lijnen gelijk gebleven.En het grote voordeel van oliebollen, al vinden wij dat nu beslist niet meer, is dat er weinig aan kan bederven en ze dus erg lang houdbaar zijn in deze zware tijd van het jaar.

Om de oliebol heen zijn allerlei legenden (christelijk en niet-christelijk, germaans en anders-gelovig) ontstaan en verweven, waarvan de oorsprong en het waarheidsgehalte nauwelijks meer te achterhalen is. Mensen hebben een rijke fantasie, maar zijn in de praktijk voornamelijk praktisch : goedkoop houdbaar voedsel aan het eind van het jaar, en dat dan een feestelijk symbolisch traditioneel tintje geven. Bovendien kon men in die tijd zo midden in de winter wel wat exta vet gebruiken.

De eerste gaat er van uit dat deze door de Bataven en de Friezen als eerste gemaakt is. Zij offerden tussen 26 december en 6 januari voedsel van vette deegwaren aan de Germaanse godin Perchta, zodat het zwaard van deze godin zou uitglijden op hun buiken, als zij deze als straf zou proberen open te snijden.
Het tweede verhaal dat de ronde doet heeft te maken met de vastenperiode. In de Middeleeuwen vastten de mensen tussen Sint Maarten (11 november) en Kerstmis. Dit om de voorraad voedsel te sparen die ze voor de winter hadden aangelegd. Als deze periode van vasten afgelopen was, werd gefeest, gedronken en gegeten. Oliekoeken waren een belangrijk onderdeel van dit feest. Ze werden gemaakt van houdbare ingrediënten, waren rijk aan vet en calorieën en daardoor een goede brandstof tegen de winterkou. Ik denk dat sommige mensen ze nu gewoon kopen als ze er zin in hebben, maar andere ze alleen met oud en nieuw eten vanuit de hang naar een stukje traditie.

Toegevoegd na 4 minuten:
Een ander uitleg is als volgt:

Geschiedenis van de oliebol:
Wanneer de oliebol precies is ontstaan, dat weet niemand helemaal zeker. Er doen veel verhalen de ronde. Er wordt gezegd dat het rond 1500 is geweest. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd de stad Haarlem in 1570 door de Spekken (een scheldnaam voor de Spaanse bezetters) belegerd. Tijdens de bestorming van de stadswallen werd kokende olie gebruikt om de Spanjaarden tegen te houden. Omdat alle mannen op de stadswallen stonden, stookten de vrouwen de olie. Daardoor hadden ze geen tijd meer om te koken en gooiden ze het deeg in de kokende olie. Deze oliebollen vielen goed in de smaak. Haarlem viel ondanks de olie toch in Spaanse handen. En de oliebollen zijn nog steeds een geliefde lekkernij tijdens Oud & Nieuw.

Een ander verhaal zegt dat de oliebollen de Germanen de eerste die oliebollen aten. Dat deden ze tijdens het Joelfeest. Dit feest valt rond onze jaarwisseling. Ze aten de oliebollen om zich te beschermen tegen het zwaard van de godin Perchta.