Hoe oud is het Nederlandse sinterklaasfeest?

Nicolaas was een van de meest geliefde katholieke heiligen in de Griekse en Russische kerk. Vanuit Italië trok zijn vermaardheid verder door West-Europa en bereikte zo ook de Nederlanden. Rond 1200 was zijn verering vrij algemeen. Als onderdeel ervan werd zijn sterfdag gevierd, op 6 december. Vaak werd een sterf- of naamdag gevierd vanaf de avond eraan voorafgaand. Zo werd 5 december sinterklaasavond. Met name scholieren vierden het Sint-Nicolaasfeest. Soms kregen ze een dag vrij en geld.

In de Middeleeuwen vonden in december méér feesten plaats. In het kloosteronderwijs kende men in de dagen na kerstmis de traditie van ‘de omgekeerde wereld’, waarin kinderen voorrechten kregen die ze anders niet hadden. Een jongen werd gekozen tot jongensbisschop en de kinderen werden getrakteerd. Dit groeide uit tot het feest van de Onnozele (= onschuldige) Kinderen, dat gevierd werd op 28 december.
In de dertiende en veertiende eeuw ging de verkiezing van kinderbisschop samenvallen met de jaarlijkse Nicolaasfeestdag op 6 december, dat zo versmolt met onnozele kinderendag.

In het begin van de zestiende eeuw werd het Nicolaasfeest in grote delen van West-Europa gevierd. De scheuring in de kerk ten tijde van de reformatie in de zestiende eeuw had echter grote gevolgen voor de rol van katholieke heiligen in het algemeen en dus ook voor Sint-Nicolaas.
In de Nederlanden werd Sint-Nicolaas uit kerk en kunst verbannen en de katholieke gemeente verdween min of meer uit het openbare leven tot in de negentiende eeuw.

Maar het Sint-Nicolaasfeest bleef bestaan. Het werd in huiselijke kring gevierd (getuige onder meer de schilderijen van de katholieke Jan Steen). Kinderen werden getrakteerd, er werden cadeautjes gegeven in schoen en klomp, en er werd snoep gestrooid.

Het sinterklaasfeest is gedurende de tijd tussen 1200 en 1850 gegroeid tot de traditie zoals we die nu nog kennen. Veel van het huidige Nederlandse sinterklaasfeest heeft rond 1850 vorm gekregen. De Amsterdamse onderwijzer Schenkman publiceerde rond dat jaar de eerste editie van een sinterklaasprentenboek.