Waarom is de kerstboom het symbool voor Kerstmis?

Dit is een heidens gebruik dat afstamt uit tijden voor de geboorte van Jezus. Vroeger was het traditie om groenblijvende bomen te kappen uit het heilige bos en ze te versieren op het dorpsplein. Dit ter verering van het midwinterfeest. Deze traditie is handig overgenomen door de christenen en is verbonden aan de geboorte van Jezus. Dit heeft niets te maken met Jezus. Jezus is zelfs niet eens op 25 december jarig. Ze hebben het aangesloten bij het midwinter feest om meer verbinding te hebben met de heidenen om ze beter te kunnen bekeren.

De kerstboom (een spar, en geen dennenboom) gaat terug op een vruchtbaarheidssymbool. Over de ouderdom van het gebruik als kerstboom lopen de bronnen zeer uiteen. Waarschijnlijk hadden reeds de Germanen voor de kerstening rond de tijd van winterzonnewende (het joelfeest of Yule) een altijd groene boom in huis of op het erf. Vanwege deze heidense wortels heeft de Rooms-katholieke Kerk de boom lange tijd geweerd uit het christendom.

Luther verklaarde begin zestiende eeuw de kerstboom tot symbool van de geboorte van Jezus. Eerst stond de boom alleen nog in de kerken; eind 19e eeuw haalde men hem, allereerst in protestantse landen, alsnog de huiskamer binnen.

De kerstboom herinnert de christen volgens Luther aan de boom in het paradijs; de kerstboomballen aan de vruchten waarvan Adam en Eva aten. De piek in de boom staat voor de ster die de Wijzen de weg wees naar de geboorte­plaats van Jezus; soms wordt de piek daarom door een ster vervangen.

De katholieken gaven eerder aan de kerststal, eventueel met groene versieringen, de ereplaats in huis, pas sinds 1982 staat er in het Vaticaan ook een kerstboom. Protestanten weerden echter in het algemeen de beelden van de kerststal, vanwege hun beeldenverbod, vandaar had de kerstboom bij hen meer succes. Overigens bestond er rond de voortdurend groene naaldboom in de warmere, zuidelijke katholieke landen ook geen voorgeschiedenis of heidense folklore zoals in de Germaanse noordelijke landen.


Kaars in een kerststukDe kerstboom wordt versierd met kaarsen, slingers, engelenhaar en kerstballen. In verband met brandpreventie is er ook speciale kerstboomverlichting in zwang gekomen, bestaande uit kleine elektrische lampjes in plastic behuizing.

De kerstboom wordt thans ook wel theologisch geïnterpreteerd als voorafbeelding van het hout van het kruis van Christus' lijden en offerdood; daarnaast wordt met het groene hout verwezen naar de kribbe en het eeuwig leven dat door Jezus bewerkstelligd en verdiend werd, volgens de christelijke opvatting.

Vroeger werd de kerstboom versierd met appels en noten, tekens van sensualiteit en vruchtbaarheid. De kerstbûche verwijst naar het oude gebruik om een houten blok als offer te verbranden. Zo is het kerstfeest een mooi samenspel van heidense rituelen en christelijke tradities. Professor Marcel De Cleene van de Gentse Universiteit weet er alles van. Hij is bioloog en schreef een naslagwerk over rituele planten en hun rol in de religie.

De kerstboom is het symbool bij uitstek van het kerstfeest. In 1935 was de kerstboom bij ons echter nog vrij onbekend. Tot dan legden engeltjes in de kerstnacht wat ,,engeltjeskoek'' op de hoofdkussens van kinderen. De eerste duidelijke aanwijzingen over het bestaan van de kerstboom komen uit de Elzas en zijn ongeveer vierhonderd jaar oud.

,,Daar versierde men de kerstboom met stukjes appel, noten en zogeheten oblieën: dunne ronde offerkoeken. Appels en noten drukten sensualiteit en vruchtbaarheid uit, offerkoeken een wens'', zegt professor Marcel De Cleene van de Gentse Universiteit.

Bij veel voorchristelijk volken was de spar het symbool van groei en bloei en verjager van heksen en slechte geesten. Vroeger bond men sparrenboompjes hoog in de mast van een terugkerend schip, ten teken dat men met Kerst weer thuis hoopte te zijn. In de vijfde eeuw dook de spar op als Boom des Levens in mysteriespelen in Duitse kerken. Hij was behangen met appels (de zonde) en ouwel (de redding). Later werden de appels en ouwel vervangen door koekjes in allerlei vormen. In de negende eeuw verbood Karel de Grote het opzetten van een kerstboom en in de tiende eeuw deed paus Martinus II hetzelfde in Italië. Pas in de zeventiende eeuw dook de versierde spar weer in het openbaar op. De eerste versierde kerstboom was weer te bewonderen in 1605 in Straatsburg. Pas in het begin van de negentiende eeuw zette deze traditie goed door in ons land.