Waarom vertoont een mierenkolonie intelligent gedrag, maar een individuele mier niet?

Een enkele mier is vrij dom en beschikt slechts over vaste gedragspatronen of handelingen, zoals ‘ga vechten’, ‘zoek voedsel’, ‘maak brug’, ‘sleep prooi’, ‘bouw nest’.
Voeg echter tienduizenden mieren bij elkaar, en de kolonie als geheel gaat intelligent gedrag vertonen. Zo vindt een mierenkolonie de kortste route naar de rijkste voedselbron in de buurt, zonder dat ook maar één oppermier de voedselexpeditie leidt. De kolonie bouwt een nest, graaft tunnels, legt een vuilnisbelt en een begraafplaats aan zonder dat een stadsplanner met zijn mierenpoot staat te wijzen en te regelen.
Als een mier veel signalen krijgt die zijn ‘zoek voedsel’ gedrag stimuleren, dan zal ze met
een grote waarschijnlijkheid dat gedrag gaan vertonen. Stel dat duizenden mieren in willekeurige richtingen uitzwermen op zoek naar voedsel. Elke mier laat een kleverig geurstofje achter voor de volgende mier die langskomt. Het stofje vertelt bijvoorbeeld of er verderop een lekkernij ligt, of dat er gevaar dreigt. Elke mier kan maar een aantal heel eenvoudige gedragsregeltjes opvolgen. Naar de plek met het meeste voedsel zal na een tijdje een geurige snelweg lopen, die steeds meer mieren aantrekt en steeds geuriger wordt. Paden waarlangs slechts enkele mieren lopen zijn een teken van een mislukte poging.
Het geheim van dit succesvolle collectieve gedrag zit in de combinatie van heel veel mieren, die allemaal willekeurige pogingen doen en die op een heel eenvoudige manier met elkaar communiceren.
Dat sociale insecten in weerwil van een zeer beperkte individuele intelligentie toch zeer complexe problemen kunnen oplossen, is eind jaren 1980 ook steeds meer ingenieurs en computerwetenschappers gaan fascineren. Ze merkten op dat de ‘collectieve intelligentie’ van de sociale insecten nooit een globaal masterplan schijnt te vereisen, maar in de plaats daarvan gebaseerd is op puur lokale interacties en het gebruik van een stel eenvoudige regels. Men noemt zo’n gedrag ook wel zelforganiserend.