Onze buurman bracht ons laatst op een goed idee. Hij plukte een paar zaadbollen van onze uitgebloeide stokroos en nam de zaadjes mee naar huis. “Dat vinden jullie toch niet erg?” lachte hij toen we hem betrapte. Dat vinden we natuurlijk prima, alleen steekt buurman ze nu meteen in de grond of bewaart hij het zaad?
Welke zaden zijn eigenlijk goed te oogsten en te bewaren? We zochten het uit.
Met zelf plantenzaden oogsten bespaar je geld
Het oogsten van zaden uit je eigen tuin blijkt goed mogelijk en een milieuvriendelijke en gratis manier te zijn om je tuin aan te vullen met nieuwe plantensoorten. Het bespaart je niet alleen geld, het geeft ook voldoening om planten uit eigen zaden te kweken ontdekte onze buurman.
Wanneer zaden oogsten?
Het is wel handig om te weten wanneer zaden klaar zijn om te oogsten. Je kan niet zomaar alle koppen gaan snellen van elke plant die er een beetje dor uitziet. Ze moeten eerst volledig rijp zijn, en dit verschilt per plantensoort. Er zijn een aantal tekenen waarop je let:
- Bloemen die zijn uitgebloeid: Veel planten vormen zaaddozen of zaadkoppen nadat de bloemen verwelken. Denk aan planten zoals zonnebloemen, goudsbloemen en lavendel.
- Verkleuring van zaaddozen: Wanneer de zaaddozen of peulen beginnen te drogen en bruin zijn, is dat een goed moment om te oogsten.
- Losse zaden: Bij sommige planten, zoals sla en basilicum, vallen de zaden bijna vanzelf uit de zaadkoppen als ze rijp zijn.
Hoe kan ik zaden oogsten?
Het oogsten van zaden kan op verschillende manieren, afhankelijk van de plant:
- Bloeiende planten (eenjarigen en vaste planten): Knip de bloemkoppen of zaaddozen af zodra ze droog zijn. Laat ze enkele dagen op een koele, droge plek drogen. Daarna kun je de zaden uit de bloemkoppen of zaaddozen halen. Gebruik je vingers of een klein schaartje om de zaden voorzichtig los te maken.
- Groenteplanten: Planten zoals tomaten en komkommers hebben vaak een vochtigere zadenstructuur. Schep de zaden uit de vrucht, was ze voorzichtig en leg ze te drogen op keukenpapier.
- Planten met zaadpeulen: Bijvoorbeeld bij peultjes, bonen of erwten. Wacht tot de peulen helemaal droog zijn voordat je ze plukt. Haal de zaden eruit en laat ze nog even nadrogen.
- Een handige tip is om bij winderig weer een zakje onder de planten te hangen, zodat je geen zaden verliest.
Hoe kan ik geoogste zaadjes bewaren
Nu hebben we van de buurman in ruil voor zijn stokrozen ‘pik-actie’ een handje zaadjes teruggekregen. Zaadjes van de goudsbloem en van de Oost-Indische kers. Leuk, want die hebben wij nog niet in onze tuin staan.
Stoppen we die nu meteen in de grond of moeten ze nog drogen vroegen we hem. Het antwoord is simpel: zaden die je oogst in augustus en september (of eerder) bewaar je eerst en altijd op een koele, donkere en droge plek.
Hier zijn enkele tips om je zaden optimaal te bewaren:
Zaden zijn droog genoeg om in te pakken wanneer ze geen vocht meer bevatten dat schimmel of bederf veroorzaakt. De 4 tekenen dat zaden voldoende droog zijn:
- Hardheid: Droge zaden zijn meestal hard en breken niet gemakkelijk als je erop drukt.
- Knisperend Geluid: Wanneer je de zaden tussen je vingers wrijft, moeten ze een knisperend geluid maken.
- Kleurverandering: De kleur van de zaden kan veranderen naar een meer doffe of donkerdere tint naarmate ze drogen.
- Condensatie: Plaats vervolgens de zaden in een luchtdichte glazen pot met een beetje silicagel of droog rijst. Als er na 24 uur condensatie aan de binnenkant van het deksel verschijnt, zijn de zaden nog niet droog genoeg.
Als je de zaden na het oogsten goed hebt laten drogen op een koele, droge en goed geventileerde plek (na ongeveer 2-4 weken) kun je ze inpakken (in bijvoorbeeld van die zogeheten loonzakjes) en opslaan.
Bewaren van zaden
Gebruik bij voorkeur papieren zakjes of enveloppen in plaats van plastic zakken. Dit voorkomt condensatie en schimmelvorming.
Plaats de zakjes vervolgens in een luchtdichte container zoals een weckpot of een glazen pot met een goed sluitend deksel. Dit helpt om vocht buiten te houden. Bewaar je zaden op een koele en donkere plek.
Een kast in een koele ruimte of zelfs de koelkast is een prima optie. Vergeet niet om de zakjes te labelen met de plantensoort en de oogstdatum. Dit helpt je te onthouden welke zaden je hebt en hoe oud ze zijn.
Hoe lang kun je zaden bewaren?
De houdbaarheid van zaden verschilt per plantensoort. Over het algemeen kun je de volgende richtlijnen aanhouden:
- 1-2 jaar: Zaden van planten zoals sla, maïs, uien en peterselie blijven vaak slechts 1 tot 2 jaar goed.
- 3-5 jaar: Zaden van tomaten, komkommers, courgettes en koolsoorten kunnen 3 tot 5 jaar goed blijven.
- Tot 10 jaar: Sommige zaden, zoals bonen en erwten, kunnen tot wel 10 jaar ontkiemingskracht behouden, mits ze onder de juiste omstandigheden zijn bewaard.
Doe de kiemtest: Om er zeker van te zijn dat je zaden nog goed zijn, kun je een kiemtest doen: leg een paar zaden op een vochtig stuk keukenpapier en laat ze enkele dagen in een afgesloten plastic zakje liggen. Als de meeste zaden binnen een week ontkiemen, zijn ze nog goed.
Lees ook: Houdbaarheid van zakjes zaad uit de winkel.
Zaden bewaren voor volgend jaar
Voordat je ze volgend jaar weer gaat zaaien, kun je de zaden het beste eerst even controleren. Voelen ze nog stevig aan, of zien ze er rimpelig en verschrompeld uit? In dat laatste geval zijn ze waarschijnlijk niet meer levensvatbaar.
Het oogsten en bewaren van zaden doet onze buurman op een slimme manier. Hij geniet elk jaar weer van meer soorten planten in zijn tuin. En bij elk rondje door de wijk zien we hem langs de tuinen gaan met zijn hond, op zoek naar nieuwe soorten. We krijgen niet de indruk dat het de andere buren stoort als hij stiekem wat zaadjes in zijn jaszak stopt. En zonde ook als al dat mooie zaad voor het grootste deel in de herfst verrot of wordt opgeveegd en in de kliko beland.
Wij lopen nu met andere ogen door onze buurt, alle uitgedroogde stengels lopen we nu ook na. Hier en daar plukken we een takje met zaadjes van planten die met hun kopjes richting trottoir hangen. We zijn (nog) niet zo brutaal als de buurman. We nemen voortaan wel zakjes mee, want er zitten nu in elke hoek van onze jaszakken en broekzakken grote en kleine, soms prikkende’ kruimels planten zaad. “Toch bedankt voor de leuke tip buurman!”
Bekijk hier nog de video met meer handige tips voor het oogsten en bewaren van plantenzaden >>
Foto: chanecotee voor Canva