Oude spreekwoorden en gezegden. Door de jaren heen lijken ze te vervagen, terwijl ze soms beter verwoorden wat je wilt zeggen dan gebruikelijke zinnen. Daarom duiken we in de meest gezochte spreekwoorden en gezegden, en wat ze betekenen.
Spreekwoorden zijn door schrijvers verzonnen, omdat het dichterlijker klinkt. ‘Als je van de duivel spreekt, trap je hem op de staart’, klinkt toch veel mooier dan ‘Als je over iemand roddelt, komt hij er net aan’. Ook de boeren hadden hun vaste spreekwoorden, zodat iedereen wist wat er bedoeld werd. Bijv. ‘De appel valt niet ver van de boom’ en ‘De morgenstond heeft goud in de mond’. Door dit soort wijsheden in een vaak rijmende spreuk te zetten, onthielden de mensen eerder wat er werd bedoeld.
10x spreekwoorden en gezegden:
1. Ledigheid is des duivels oorkussen
Ooit gehoord van het gezegde ‘ledigheid is des duivels oorkussen’? Ledigheid is een ander woord voor ‘luiheid’, en oorkussen is de ouderwetse benaming van ‘hoofdkussen’. Het gezegde houdt eigenlijk in dat het met luie mensen niet goed afloopt. Oftewel wie lui is, zal door de duivel als kussen worden gebruikt. Je kunt dit gezegde gebruiken als iemand niets uitvoert.
2. Spuit elf geeft ook modder
‘Spuit elf geeft ook modder’ is een spottende reactie op iets wat iemand net gezegd heeft. Het wordt gebruikt wanneer iemand iets zegt wat al eerder is gezegd of wat volkomen irrelevant is. Je bedoelt ermee ‘Dat is net al gezegd’ of ‘Hier weet jij helemaal niets van’. En je zegt het tegen iemand die je (op dat moment) een sufferd of wijsneus vindt. Spuit elf komt van de brandweerkazerne, waar brandweerspuiten vroeger werden genummerd. Het getal elf werd gezien als een getal voor dwazen, vandaar spuit elf.
3. Lik op stuk
De uitdrukking ‘iemand lik op stuk geven’ wordt gebruikt voor het snel afhandelen van strafbare zaken door de politie of justitie. Het ‘onmiddellijk reageren op een daad’, bijvoorbeeld in de vorm van een boete of een proces verbaal. Lik slaat op ‘onmiddellijk’ en stuk komt van ‘zaak’ of ‘daad’.
4. De kat uit de boom kijken
Het gezegde ‘de kat uit de boom kijken’ betekent dat je afwacht. Je reageert niet meteen, maar kijkt eerst om je heen naar wat er gebeurt en wat anderen doen. Dit is bepalend voor wat jij vervolgens gaat zeggen of doen. Waar het vandaan komt? Katten verstoppen zich vaak in bomen, terwijl honden onderaan blijven blaffen. De kat blijft in deze situatie vaak afwachtend kijken wat de hond gaat doen.
5. Over het paard getild zijn
‘Over het paard getild zijn’ betekent dat iemand zodanig is opgehemeld dat hij of zij nooit meer aan de verwachtingen kan voldoen. De persoon is te veel geprijsd, waardoor eigenlijk alleen nog kan tegenvallen. Het kan dat een ander jou over het paard tilt, maar je kunt het ook zelf hebben gedaan bij (te) veel eigendunk.
6. Boven Jan zijn
Iemand die ‘boven Jan is’, is uit de problemen. Je bent de moeilijkheden te boven en hebt problemen opgelost. In België wordt dit gezegde gebruikt om te zeggen dat iemand tot welstand (gezondheid) is gekomen. Tijdens spelletjes betekent ‘boven Jan zijn’ dat je een bepaald aantal punten hebt.
7. Roeien met de riemen die je hebt
De uitdrukking ‘je moet roeien met de riemen die je hebt’ komt net als veel andere spreekwoorden en gezegden uit de zeevaart. Het slaat erop dat je het moet doen met de beschikbare middelen, dat wat je krijgt voorgeschoteld.
8. Het noorden verliezen
Als je ‘het noorden verliest’ ben je de weg kwijt. In de tijd dat het enige hulpmiddel om te reizen een kompas was, had je het ‘noorden’ nodig om te bepalen welke richting je uit moest. Hoe dichter je bij de Noordpool kwam, hoe lastiger het werd om het kompas goed gericht te houden en te bepalen waar je naartoe moest. Je kunt het ook gebruiken om te zeggen dat iemand in de war is.
9. Iets op je kerfstok hebben
‘Iets op je kerfstok hebben’ betekent dat je verkeerde dingen hebt gedaan. Als je veel op je kerfstok hebt, zijn er genoeg dingen die je hebt misdaan. Niet voor niets werden kerfstokken vroeger gebruikt om bij te houden hoeveel je nog moest betalen aan bijvoorbeeld de herbergier of kroegeigenaar.
10. They’re always after me lucky charms
Het Ierse gezegde ‘they’re always after me lucky charms’ komt vaak voor in films en series. Het betekent dat degene die het gebruikt een charmeur is en goed op de markt ligt vanwege zijn of haar aantrekkelijkheid.
Benieuwd naar meer spreekwoorden? Op GoeieVraag vind je veel antwoorden op vragen over de herkomst van bepaalde uitdrukkingen.
Lees ook:
- Dit zijn de meest gebruikte leestekens en ontdek ook hoe je ze gebruikt op je toetsenbord.
- Woord van het jaar een terugblik van 15 jaar.