Wist je dat maar liefst 1 op de 6 Nederlanders van 16 jaar en ouder moeite heeft met lezen, schrijven of rekenen? Dit betekent dat maar liefst 2,5 miljoen Nederlanders dagelijks worstelen met basisvaardigheden die voor velen van ons vanzelfsprekend zijn.
De groep mensen die laaggeletterd is wordt alleen maar groter. Bovendien rust er een enorm taboe op. Dit moet je erover weten.
Week van de Alfabetisering
De Week van de Alfabetisering, die begin van deze maand plaatsvond, vestigt de aandacht op deze problematiek en de noodzaak om erover te praten. Jan-Willem Heijkoop, persvoorlichter van de Stichting Lezen & Schrijven, legdt het doel van deze campagne uit aan de NOS. “Het doel van deze campagne is eigenlijk 2-ledig”, zegt hij. “In de eerste plaats willen we laaggeletterden aanmoedigen om openlijk over hun uitdagingen te spreken. Ten tweede willen we de omgeving van laaggeletterden bereiken, zoals familieleden, collega’s, vrienden, buren en ouders op het schoolplein, om dit gesprek op gang te brengen.”
Wat is laaggeletterdheid precies?
Het is belangrijk om laaggeletterdheid niet te verwarren met analfabetisme. Een analfabeet kan helemaal niet lezen, schrijven of spellen. Laaggeletterden daarentegen kunnen weliswaar lezen en schrijven, maar beheersen deze vaardigheden niet voldoende om goed te functioneren in de samenleving. Ze hebben vaak niet het lees- en schrijfniveau dat overeenkomt met het eindniveau van vmbo of mbo-2/3.
Mensen die laaggeletterd zijn, ervaren dagelijks de impact van deze uitdagingen. Ze hebben moeite met het invullen van formulieren, het lezen van straatnaamborden, voorlezen, solliciteren en zelfs met het gebruik van een smartphone en computer.
Taboe doorbreken
De organisatie hoopt het taboe rondom laaggeletterdheid te doorbreken. “Als we sneller kunnen herkennen dat iemand moeite heeft met lezen en schrijven, kunnen we die persoon ook eerder in contact brengen met bijvoorbeeld een bibliotheek of een organisatie die hen kan ondersteunen.” Er zijn verschillende redenen waarom er een taboe rust op laaggeletterdheid.
1. Schaamte en stigma van laaggeletterd
Veel laaggeletterden ervaren diepgaande gevoelens van schaamte en ontoereikendheid vanwege hun beperkte lees- en schrijfvaardigheden. Ze vrezen dat anderen hen beoordelen of veroordelen als ze ontdekken dat ze moeite hebben met basisvaardigheden zoals lezen en schrijven. Dit leidt tot het verbergen van hun probleem en het vermijden van situaties waarbij deze onkunde wordt ontdekt.
2. Sociale druk
In sommige samenlevingen is er een sterke sociale druk om als geletterd en opgeleid te worden beschouwd. Mensen voelen zich vaak verplicht om aan deze verwachtingen te voldoen, en het toegeven van laaggeletterdheid kan worden gezien als een teken van falen.
3. Gebrek aan begrip voor mensen die laaggeletterd zijn
Er is soms een gebrek aan begrip en empathie voor laaggeletterdheid. Mensen die van nature goed kunnen lezen en schrijven, kunnen het moeilijk vinden om te begrijpen hoe uitdagend het voor anderen is om deze vaardigheden ook te beheersen. Dit gebrek aan begrip leidt tot oordelen en negatieve reacties.
4. Negatieve zelfperceptie
Laaggeletterden kunnen hun eigenwaarde en zelfvertrouwen verliezen als gevolg van hun beperkte vaardigheden. Dit leidt tot een negatief zelfbeeld en de overtuiging dat ze minder waard zijn dan geletterde individuen.
5. Beperkte toegang tot ondersteuning
Sommige laaggeletterden hebben moeite om toegang te krijgen tot onderwijs en ondersteuningsdiensten vanwege schaamte of onwetendheid. Ze zijn zich niet bewust van beschikbare hulpbronnen of kunnen zich er niet toe brengen om hulp te zoeken.
6. Cultuur en opvoeding
In bepaalde culturen wordt laaggeletterdheid als een ernstige tekortkoming beschouwd, wat leidt tot nog meer schaamte en angst voor openbaarmaking.
Maatschappelijk probleem laaggeletterdheid
Laaggeletterdheid is niet alleen een persoonlijke strijd, maar ook een maatschappelijk probleem. De Algemene Rekenkamer heeft de maatschappelijke kosten van laaggeletterdheid geschat op 1,1 miljard euro. Dit komt voornamelijk door gemiste inkomstenbelasting, aangezien laaggeletterden vaak minder goed betaalde banen hebben en vaker langdurig werkloos zijn.
Daarnaast gaan laaggeletterdheid en hogere ziektekosten hand in hand, veroorzaakt door stress en ongelukken op de werkvloer, omdat laaggeletterden veiligheidsinstructies niet goed kunnen lezen. “Dat maakt het een maatschappelijk probleem”, zegt Heijkoop. “Wij als samenleving, waaronder de overheid, onderwijsinstellingen, het bedrijfsleven en ziekenhuizen, kunnen dit gezamenlijk aanpakken. We kunnen dit niet alleen aan het onderwijs overlaten.”
Steeds meer mensen zijn laaggeletterd
Helaas neemt het aantal laaggeletterden in Nederland nog steeds jaarlijks toe. Dit komt door vergrijzing, migratie en het feit dat steeds meer jongeren met een taalachterstand van school komen. “Hoe ouder we worden, hoe meer onze vaardigheden afnemen”, legt Heijkoop uit. “Oudere mensen hebben ook vaak moeite met begrijpend lezen. Bovendien hebben steeds meer jongeren een verhoogd risico om laaggeletterd te worden vanwege onvoldoende aandacht voor taal en rekenen op school.”