Bron: © Nationaal Archief
De 1 is er dol op, van de ander mag het vandaag nog worden afgeschaft: de Nederlandse monarchie. 1 ding is zeker: ons koningshuis is een belangrijk onderdeel van de Nederlandse geschiedenis. Er is in de loop der jaren wel aardig wat veranderd. Wat is het verschil tussen vroeger en nu? En hoeveel weet jij hiervan?
Ontdek onderaan dit artikel onze oproep om jouw kennis over het koningshuis te testen. Doe mee!
Geschiedenis van de Nederlandse monarchie
Het lijkt misschien alsof de Nederlandse monarchie er altijd al is geweest, niets is minder waar: tot 1795 waren we de ‘Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden’. In deze republiek waren de 7 gewesten autonoom, behalve wanneer het op buitenlandse zaken en defensie aankwam. Onder Lodewijk Napoleon werd Nederland voor het eerst een Koninkrijk. Dit duurde echter maar 4 jaar (1806 – 1810).
In 1813 herwon Nederland zijn onafhankelijkheid en is de zoon van de laatste stadhouder, Willem Frederik, uitgeroepen tot soeverein vorst.
De eerste Grondwet van de monarchie werd in 1814 ingesteld. Een jaar later herenigde Willem Frederik de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden en riep zichzelf uit tot Koning van het ontstane Koninkrijk der Nederlanden: Koning Willem I.
De Zuidelijke Nederlanden waren er echter al snel klaar mee en scheidden zich in 1830 weer af.
In 1839 zijn ze in het Verdrag van Londen erkend als het Nieuwe Koninkrijk België.
In 1890 brak voor Nederland het tijdperk van koninginnen aan: Wilhelmina, de dochter en tevens het enige kind van Willem III, volgde haar vader op en regeerde tot 1948.
Ook zij kreeg een dochter: Juliana. Zij regeerde van 1948 tot 1980. En zij kreeg op haar beurt 4 dochters, waarvan de oudste Beatrix was. Zij zat tot en met 2013 op de troon. Vooral aan de laatste 2 koninginnen zullen de meeste mensen nog veel herinneringen hebben.
De huidige monarchie: Willem-Alexander en de toekomst
Sinds de abdicatie van Koningin Beatrix in 2013 is Koning Willem-Alexander het staatshoofd van Nederland. Hij is de eerste mannelijke monarch sinds 1890 en staat bekend om zijn toegankelijke stijl van leidinggeven, zijn interesse in watermanagement en zijn betrokkenheid bij maatschappelijke thema’s. Samen met Koningin Máxima vormt hij een geliefd koningspaar, zowel nationaal als internationaal.
In 2023 vierde Willem-Alexander zijn 10-jarig jubileum als koning, een mijlpaal die gemarkeerd is met publieke festiviteiten en een herwaardering van de rol van het koningshuis in de moderne samenleving. In zijn toespraken is de koning steeds uitgesprokener over thema’s als duurzaamheid, mentale gezondheid en eenheid in tijden van polarisatie.
Tekst gaat verder onder de video >>
Kroonprinses Amalia: voorbereiding op de troon
Prinses Amalia, officieel de Prinses van Oranje, is sinds haar achttiende verjaardag in 2021 officieel troonopvolger. Ze studeert sinds 2022 aan de Universiteit van Amsterdam en combineert haar opleiding met haar koninklijke taken. Ondanks een moeilijke periode waarin ze vanwege bedreigingen enige tijd niet zelfstandig kon wonen, is ze inmiddels weer actiever in het publieke leven.
In 2024 en 2025 vertegenwoordigde Amalia het koningshuis bij meerdere buitenlandse bezoeken, waaronder naar de Caribische delen van het Koninkrijk. Ze is geprezen om haar talenkennis, empathische uitstraling en voorbereiding op haar toekomstige rol. Haar stijl is iets informeler dan die van eerdere generaties, wat goed aansluit bij een jongere generatie Nederlanders.
Met haar komst lijkt het koningshuis zich langzaam maar zeker aan te passen aan de eisen van een moderne, transparante monarchie die recht probeert te doen aan traditie én vernieuwing.
Verschillen tussen het koningshuis vroeger en nu
De Nederlandse monarchie is in de loop der eeuwen ingrijpend veranderd. Waar het koningshuis vroeger daadwerkelijke politieke macht had, is de rol van de koning tegenwoordig grotendeels ceremonieel. Tot ver in de 19e eeuw hadden koningen directe invloed op beleid en bestuur. Dat veranderde fundamenteel met de invoering van de Grondwet van 1848, opgesteld onder leiding van Thorbecke. Sindsdien geldt het principe: “De koning is onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk.”
Hoewel de koning volgens artikel 74 van de Grondwet officieel voorzitter is van de Raad van State — het hoogste adviesorgaan van de regering — is deze rol in de praktijk puur symbolisch. In de dagelijkse politiek speelt de koning geen actieve rol meer in het besluitvormingsproces. De politieke macht ligt volledig bij het kabinet en het parlement.
Toch vervult de monarch nog steeds belangrijke taken binnen de democratische rechtsstaat:
- Hij ondertekent wetten en benoemt ministers en staatssecretarissen (formeel, op voordracht van de regering).
- Hij ontvangt wekelijks de minister-president voor overleg.
- Hij vertegenwoordigt Nederland bij staatsbezoeken en internationale bijeenkomsten.
- Hij spreekt het volk toe bij nationale gebeurtenissen zoals Prinsjesdag, Dodenherdenking en Koningsdag.
Vernieuwing en modernisering van het koningshuis
In de moderne tijd is er ook sprake van een toenemende roep om transparantie en verantwoording. Er is regelmatig maatschappelijk debat over onderwerpen zoals het belastingvoordeel van de koninklijke familie, de hoogte van het inkomen van de koning, en zijn rol bij kabinetsformaties (die sinds 2012 niet langer door de koning wordt geleid).
Bovendien is de monarchie in de afgelopen jaren opener en menselijker geworden. Koning Willem-Alexander laat zich zien als een betrokken staatshoofd, dat gevoel toont bij nationale rampen en crises, en zijn gezin deelt op gecontroleerde wijze in de media. Ook kroonprinses Amalia past in deze trend van modern koningschap: ze is open over persoonlijke thema’s zoals prestatiedruk en veiligheid, en toont maatschappelijke betrokkenheid in haar publieke optredens.
Van Koninginnedag naar Koningsdag
De oorsprong van koningsdag vinden we al in 1885, toen ter ere van de 5e verjaardag van prinses Wilhelmina ‘Prinsessedag’ is georganiseerd. Dit was een initiatief van de liberale Nederlanders, die op deze manier eenheid in het land wilden creëren. In 1891, toen Wilhelmina Koningin was geworden, is de 1e echte Koninginnedag gevierd. Jarenlang bleef het meer een kinderfeest. In 1902 werd het een echt volksfeest, toen men vierde dat Wilhelmina hersteld was van een ernstige ziekte. Onder Koningin Juliana werd Koninginnedag het feest zoals we het nu kennen. Zij verplaatste het feest naar haar verjaardag, op 30 april, en maakte het een vrije dag voor alle Nederlanders. Op die manier werd het een nationale feestdag die in het teken staat van saamhorigheid.
Koningin Beatrix liet het feest op 30 april staan uit respect voor haar moeder. Ook omdat het logischer was om het feest – dat vooral buiten plaatsvond – te vieren in het milde april, in plaats van op haar eigen verjaardag in december. Beatrix was de eerste koningin die tijdens Koninginnedag naar de mensen toeging, in plaats van ze naar haar te laten komen. Zo is het feest zoals we dat nu kennen geboren, waarbij de koninklijke familie elk jaar een andere gemeente bezoekt en daar deelneemt aan de festiviteiten. Inmiddels vieren we geen Koninginnedag meer, maar Koningsdag. Dit vindt plaats op 27 april, de verjaardag van huidige koning Willem-Alexander.
Privacyregels van het koningshuis
De privacy van de Koninklijke Familie is de afgelopen decennia steeds beter beschermd en gereguleerd. Waar er vroeger weinig tot geen afspraken bestonden over het delen van informatie en beeldmateriaal van het Koninklijk Huis, is die situatie tegenwoordig ingrijpend veranderd.
De basis voor de huidige privacybescherming is gelegd in 1965, toen in een Koninklijk Besluit is vastgelegd dat de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) verantwoordelijk is voor het bewaken van de persoonlijke levenssfeer van het Koninklijk Huis. Sindsdien is dit uitgegroeid tot een zorgvuldig communicatiesysteem tussen de monarchie en de media.
Een belangrijk instrument daarin is de Mediacode Koninklijk Huis, die in 2005 is ingevoerd en sindsdien meerdere keren is aangepast. Deze mediacode stelt dat de leden van de Koninklijke Familie recht hebben op privacy in hun persoonlijke levenssfeer — net als elke andere burger.
De kernpunten van de mediacode zijn:
- Privéfoto’s van de Koninklijke Familie mogen alleen worden gepubliceerd als ze zijn gemaakt tijdens een openbaar optreden of een moment dat door de RVD als ‘mediatoegankelijk’ is aangemerkt.
- Media die zich niet houden aan de afspraken in de mediacode lopen het risico uitgesloten te worden van toekomstige persmomenten en toegang tot officiële evenementen.
- De RVD publiceert jaarlijks een beperkt aantal officiële gezinsfoto’s en organiseert zogeheten foto- en videomomenten bij bijvoorbeeld de start van de zomervakantie of bij jubilea, waarin de pers onder voorwaarden beelden mag maken.
Recente ontwikkelingen
De kwestie van privacy werd extra actueel in 2022 en 2023, toen Prinses Amalia te maken kreeg met serieuze beveiligingsdreigingen. Als gevolg hiervan stond haar persoonlijke vrijheid sterk onder druk: ze kon niet zelfstandig in Amsterdam wonen tijdens haar studie en moest zich terugtrekken uit het openbare leven. Dit leidde tot een bredere maatschappelijke discussie over de balans tussen mediabelang, publieke nieuwsgierigheid en het recht op persoonlijke veiligheid van koninklijke familieleden.
Sindsdien is het mediabeleid van de RVD nog strikter gaan toezien op het voorkomen van ongewenste publicatie van privébeelden, vooral op sociale media. Er is ook internationaal samengewerkt met platformen om ongeautoriseerde verspreiding van foto’s te beperken. Bovendien is het mediabeleid voortdurend geëvalueerd in overleg met de mediabranche.
Digitalisering en sociale media
Waar kranten en televisie zich doorgaans aan de mediacode houden, is controle op sociale media moeilijker. Desondanks is van professionele mediaplatforms en influencers steeds vaker verwacht dat zij zich aan dezelfde gedragslijnen houden. In sommige gevallen treedt de RVD actief op bij schendingen, bijvoorbeeld door het sturen van verzoeken tot verwijdering of, indien nodig, het starten van juridische procedures.
Wat is jouw favoriete herinnering aan het koningshuis?
Doe mee!
Herken jij de juiste jaartallen, weet je wie met wie getrouwd was, en herinner jij je nog de krakersrellen bij de inhuldiging van Beatrix? Doe mee, test je geheugen en deel de quiz met vrienden of familie. Wie weet ben jij straks de ware koningshuiskenner van de groep!
Bronnen:
Koninklijkhuis.nl, Wikipedia. Foto: Nationaal Archief