Bron: © Canva. De eikenprocessierups is weer actief in heel Nederland. Lees hoe je overlast voorkomt.
Pas op voor de eikenprocessierups. Of beter gezegd: eikenprocessierupsen, want ze zijn er nooit alleen. In het voorjaar duiken ze massaal op in eikenbomen door het hele land. Ze vreten bomen kaal, laten plakkerige nesten achter en zorgen voor flinke gezondheidsklachten bij mensen én dieren.
Wat zijn het eigenlijk voor beestjes, wanneer zijn ze actief en – belangrijker nog – hoe voorkom je overlast?
Wat is de eikenprocessierups?
De eikenprocessierups is de larve van een nachtvlinder: de Thaumetopea processionea. Deze rups dankt zijn naam aan de manier waarop hij zich verplaatst, in lange ‘processies’ over boomstammen en takken. Ze leven vooral op eikenbomen en zijn te herkennen aan hun grijze lichaam en vele brandharen.
Die brandharen zijn de boosdoener. In mei en juni, wanneer de rupsen in hun derde larvale stadium zijn, krijgen ze minuscule haartjes die gemakkelijk door de lucht verspreid worden en bij aanraking flinke klachten veroorzaken.
Gezondheidsklachten door brandharen
De brandharen van de eikenprocessierups kunnen bij mens en dier vervelende klachten veroorzaken, zoals:
- Jeuk en huiduitslag
- Rode bultjes of blaasjes
- Oogirritatie
- Keelpijn en hoesten
- In extreme gevallen: ademhalingsproblemen of allergische reacties
Let op: de brandharen blijven nog jarenlang actief in verlaten nesten. Dus ook als er geen rupsen meer te zien zijn, kun je last krijgen.
Heeft iedereen last van een eikenprocessierups of moet men er allergisch voor zijn?
Wanneer is de overlast het grootst?
De rupsen komen in april uit hun eitjes, zodra de eerste eikenbladeren tevoorschijn komen. In de periode van half mei tot half juli zijn ze het gevaarlijkst, omdat ze dan hun brandharen ontwikkelen. In juli verpoppen ze tot nachtvlinders, maar de nesten en haren blijven vaak nog maanden tot jaren overlast geven.
Actuele situatie 2025: de rupsen zijn uit het ei
De eerste eikenprocessierupsen van 2025 zijn in de tweede week van april uit hun eitjes gekropen. Gemeenten en natuurbeheerders zijn gestart met preventieve bestrijding, onder meer door het besproeien van bomen met nematoden: kleine aaltjes die de jonge rupsen doden. Dit gebeurt ’s avonds en ’s nachts, tussen 20.00 en 6.00 uur, omdat de aaltjes dan het actiefst zijn.
Door de zachte winter van dit jaar is de verwachting dat de overlast groot zal zijn. De rupsen hebben de kou prima overleefd en door het ontbreken van langdurige vorst zijn er meer eitjes uitgekomen dan normaal.
Verspreiding in Nederland
Ooit kwam de eikenprocessierups vooral voor in Zuid-Nederland, maar inmiddels is hij in heel Nederland te vinden: van Groningen tot Limburg, van Zeeland tot de Achterhoek. Alleen aan de kust en rondom het IJsselmeer is de kans op overlast wat kleiner.
De rupsen duiken vooral op in:
- Eikenlanen en parken
- Bermen en natuurgebieden
- Woonwijken met eikenbomen
- Recreatiegebieden en campings
De tekst gaat verder onder het instagrambericht >>
(@eikenprocessierups)Bestrijding en preventie: dit kun je doen
1. Nesten laten verwijderen door professionals
Heb je een nest in de tuin? Laat het verwijderen door een gespecialiseerd bedrijf. Zelf proberen is gevaarlijk: bij verstoring laten de rupsen extra veel brandharen los.
2. Lok vogels met nestkasten
Koolmezen, pimpelmezen en spreeuwen eten de rupsen graag. Door nestkastjes op te hangen vergroot je de kans dat deze natuurlijke vijanden zich vestigen in jouw tuin.
3. Biologische bestrijding
Gebruik géén chemische middelen. Deze doden ook nuttige insecten. Beter is het gebruik van nematoden of bacteriën (zoals Btk) die alleen schadelijk zijn voor de rups.
4. Voorkom monocultuur in je tuin
Plant niet alleen eiken, maar ook andere bomen en struiken. Zo vermijd je dat jouw tuin een walhalla wordt voor de rups.
5. Let op met maaien
Laat bermbloemen zoals fluitenkruid staan. Daar leven insecten zoals sluipwespen, die rupsenlarven parasiteren. Meer biodiversiteit betekent meer natuurlijke vijanden.
Jeuk voorkomen en behandelen
Voorkomen:
- Draag bedekkende kleding als je in de buurt van eikenbomen bent
- Vermijd contact met rupsen, nesten en bomen met spinsels
- Spoel na contact met water en verwijder haartjes met plakband
Behandelen van jeuk:
- Niet krabben!
- Koel de huid met een koude douche of nat washandje
- Gebruik een verkoelende crème (bijv. menthol, aloë vera of calendula)
- Neem eventueel antihistamine bij ernstige jeuk of allergische reacties
Huisdieren en eikenprocessierups
Honden, katten, paarden en zelfs koeien kunnen flinke last krijgen van de brandharen. Symptomen zijn onder andere:
- Jeuk en onrust
- Braken en speekselen
- Zwelling van de tong of lippen
- Benauwdheid
Vermoed je dat je huisdier in contact is geweest met de brandharen? Ga direct naar de dierenarts.
Tip: In de warme maanden zoeken de rupsen verkoeling en verspreiden ze zich. Door de hitte en wind komen de haartjes los en verspreiden ze zich door de lucht, wat veel irritatie veroorzaakt. Je onderbenen lopen gevaar als je over fietspaden gaat waar eikenprocessierupsen bij in de buurt zijn. Gelukkig kan regen de haren ook uit de lucht spoelen, wat de overlast enigszins beperkt.
De brandharen van de rups veroorzaken ook jeuk bij honden en katten. Als huisdieren met de poten over hun snuit vegen of met de poten over de grond wrijven, is er kans dat ze de brandhaartjes hebben aangeraakt. Als ze kwijlen, zwaar ademen en braken, is het verstandig om meteen de dierenarts te raadplegen. Ze kunnen de haartjes ook in hun bek hebben gekregen. Ook paarden en koeien kunnen last krijgen van de eikenprocessierups.
Bekijk hier nog de video om te zien hoe de processierupsen er van dichtbij uitzien en lees daarna verder >>
Samen tegen overlast
De strijd tegen de eikenprocessierups is een gezamenlijke opgave. Werk samen met buren, gemeenten of natuurorganisaties en meld overlast bij je gemeente of via landelijke meldpunten zoals processierups.nu. Hoe eerder de nesten worden gesignaleerd, hoe sneller ze kunnen worden bestreden.