Bron: © Canva
Seriemoordenaars hebben altijd een bijzondere fascinatie uitgeoefend op het publiek. Of het nu gaat om fictieve personages zoals Hannibal Lecter in The Silence of the Lambs of echte seriemoordenaars zoals Ted Bundy. Hun verhalen blijven populair in films, series en documentaires. Waarom vinden we deze duistere figuren zo intrigerend?
De duistere kant van de menselijke psyche
De meeste mensen zijn van nature nieuwsgierig naar het onbekende en het gevaarlijke. Seriemoordenaars vertegenwoordigen de uiterste grenzen van de menselijke geest: een wereld zonder morele grenzen en vol duistere motieven. Films en series laten ons op een veilige manier deze duisternis verkennen, zonder dat we zelf in gevaar komen. Het is alsof we door een sleutelgat kijken naar een wereld die ons normaal gesproken verborgen blijft.
Daarnaast speelt de vraag “Waarom doen ze dit?” een grote rol. Mensen zijn gefascineerd door de psychologie van seriemoordenaars. Wat drijft iemand tot zulke extreme daden? Dit soort verhalen biedt vaak een kijkje in de complexe interactie tussen natuur (genetica) en nurture (opvoeding). Dit helpt ons te begrijpen hoe afwijkend gedrag ontstaat.
Het monster als exotische schurk
Seriemoordenaars zoals Hannibal Lecter of de mysterieuze Jack the Ripper fascinerend zijn vanwege hun monstercultus. Ze zijn de ultieme slechteriken die ons brein op scherp zetten en meer spanning bieden dan de gemiddelde detectiveverhalen.
Waar gewone misdaadverhalen stoppen bij de moord, gaat de seriemoordenaar door, steeds nieuwe slachtoffers makend. De kijker voelt de dreiging omdat iedereen, inclusief zijzelf, een potentieel doelwit is. Hierdoor houden seriemoordenaars ons op het puntje van onze stoel.
De tekst gaat verder onder de video >>
Kleurrijke en buitengewone eigenschappen
Het kleurrijke karakter van seriemoordenaars draagt sterk bij aan hun aantrekkingskracht in films en series. Deze personages zijn vaak meer dan alleen gewelddadige criminelen: ze worden neergezet als slimme, creatieve en soms zelfs verfijnde individuen.
Denk bijvoorbeeld aan Hannibal Lecter in The Silence of the Lambs (1991), die zijn moorden presenteert als kunstwerken, of Dexter Morgan uit de serie Dexter (2006-2021), die zijn moorden rechtvaardigt door een strikte morele code te volgen. Deze complexiteit maakt hen iconische figuren die zich onderscheiden van de doorsnee crimineel.
Bovendien lijken seriemoordenaars in fictie altijd een stap voor te zijn op de speurders, wat hun verhalen verandert in een spannend kat-en-muisspel. Kijkers worden aangetrokken door hun intelligentie en de uitdagende spelletjes die ze spelen, zoals in Se7en (1995), waarin een moordenaar zijn slachtoffers straft op basis van de 7 hoofdzonden, of in Zodiac (2007), waar de identiteit van de moordenaar een mysterie blijft. Dit maakt hen niet alleen angstaanjagend, maar ook intrigerend en memorabel.
De tekst gaat door onder de video >>
Het beloningssysteem van ons brein
De aantrekkingskracht van gruwelijke beelden en verhalen is heel menselijk. Volgens de Amerikaanse criminoloog Scott Bonn raakt true crime (waargebeurde moordverhalen) aan een van onze sterkste emoties: angst. Het zien van schokkende beelden of het horen van gruwelijke verhalen kan adrenaline vrijmaken in ons lichaam. Deze adrenaline zorgt ervoor dat je alert en klaar voor actie bent, wat zowel stimulerend als verslavend kan werken.
Het effect van deze adrenaline is te vergelijken met een intense ervaring zoals bungeejumpen. Wanneer je bewust naar gruwelijke beelden kijkt, wordt het beloningssysteem in je brein geactiveerd. Dit systeem speelt ook een rol bij normale nieuwsgierigheid of het uitvoeren van taken waarbij je een beloning verwacht, zoals geld verdienen. True crime geeft ons een soort “kick” terwijl we veilig vanaf de bank toekijken.
Verstrengeling met maatschappelijke moraal
Seriemoordenaars dagen maatschappelijke normen uit door zich boven de wet te plaatsen. In literatuur en film worden ze vaak gepresenteerd als anarchistische figuren die rebelleren tegen de gevestigde orde. Denk aan Raskolnikov uit Misdaad en Straf (1866, roman van Dostojewski), die moord filosofisch probeert te rechtvaardigen, of het moordende liefdesduo Mickey en Mallory uit Natural Born Killers (1994), dat de maatschappij als hun vijand ziet.
De tekst gaat door onder de video >>
Deze verhalen, gecombineerd met echte criminelen zoals Ted Bundy (geportretteerd door Zac Efron in Extremely Wicked, Shockingly Evil and Vile uit 2019) en Jeffrey Dahmer (uitgebeeld door Evan Peters in de Netflix-serie Dahmer – Monster: The Jeffrey Dahmer Story uit 2022), hebben soms geleid tot een bijna cult achtige bewondering.
Hoewel hun daden onmiskenbaar gruwelijk zijn, worden ze in sommige gevallen gezien als antihelden die de hypocrisie van de maatschappij blootleggen. Dit creëert een nieuwe morele standaard waarin de seriemoordenaar soms zelfs als een held wordt gezien, hoe controversieel dat ook mag zijn.
De keerzijde van true crime
Hoewel het normaal is om te genieten van true crime, heeft deze fascinatie ook een schaduwzijde. Series en documentaires over moord en misdaad kunnen kwetsend zijn voor slachtoffers en nabestaanden. Bij het maken van deze producties ligt de focus vaak op de dader: zijn of haar achtergrond, motivaties en kindertijd. Hierdoor worden slachtoffers vaak gemarginaliseerd en krijgen ze minder aandacht dan de dader.
Een ander risico is het verheerlijken van daders. In sommige producties wordt een bijna romantisch beeld geschetst van moordenaars. Een bekend voorbeeld hiervan is de Netflix-film Extremely Wicked, Shockingly Evil and Vile (2019), waarin Ted Bundy wordt neergezet als een charismatische en aantrekkelijke man. Dit soort portretten kan ervoor zorgen dat kijkers sympathie krijgen voor de dader, vooral wanneer deze wordt gespeeld door een aantrekkelijke acteur.
De tekst gaat verder onder de video >>
De hoogtijdagen van seriemoordenaars in de jaren ’70 en ’80
De jaren 1970 en 1980 worden vaak gezien als de hoogtijdagen van seriemoordenaars, met beruchte figuren zoals Ted Bundy, Jeffrey Dahmer en John Wayne Gacy die angst zaaiden in de Verenigde Staten. Onderzoekers proberen nog steeds te begrijpen waarom deze periode zoveel seriemoordenaars voortbracht. Historici en criminologen wijzen op maatschappelijke veranderingen: de snelle verstedelijking, de anonimiteit in steden en de vrouwenemancipatie creëerden nieuwe mogelijkheden voor moordenaars om toe te slaan.
Films zoals The Boston Strangler (1968, en een remake in 2023) en Summer of Sam (1999) laten zien hoe deze tijdsperiode werd gekenmerkt door angst en paranoia. Daarnaast wordt ook gekeken naar milieufactoren, zoals blootstelling aan lood, die mogelijk hebben bijgedragen aan verhoogde agressie en gewelddadig gedrag. Hoewel het exacte verband moeilijk te bewijzen is, blijft deze periode een intrigerend onderwerp van studie voor criminologen en historici.
De tekst gaat verder onder de video >>
De invloed van media en publieke fascinatie
De media spelen een cruciale rol in de fascinatie voor seriemoordenaars. Films, series en documentaires portretteren hen vaak als onbegrepen genieën of slachtoffers van hun omstandigheden. Dat geeft hen een bijna mythische status. Denk aan Mindhunter (2017-2019), waarin de vroege FBI-profielen van seriemoordenaars worden onderzocht, of Making a Murderer (2015-2018), dat de grens tussen schuld en onschuld onderzoekt.
Het psychologische spel, het mysterie rond hun identiteit en de brute aard van hun daden bieden een intrigerend onderwerp voor filmmakers, criminologen en het publiek. Tegelijkertijd zorgt deze fascinatie voor een debat over de ethische grenzen van het consumeren van dergelijk entertainment.
True crime-documentaires zoals Conversations with a Killer: The Ted Bundy Tapes (2019) en The Jinx: The Life and Deaths of Robert Durst (2015) hebben deze belangstelling verder aangewakkerd, waarbij ze niet alleen verhalen vertellen, maar ook vragen oproepen over rechtvaardigheid en de menselijke natuur. Deze interesse heeft bijgedragen aan de populariteit van true crime-series en documentaires, die tegelijkertijd een maatschappelijk debat aanzwengelen over de ethische grenzen van het consumeren van dergelijk entertainment.
TIP: de nieuwste true-crime boeken.
De tekst gaat verder onder de video >>
Bewust kijken naar true crime
Het is volledig normaal om te genieten van een goede true crime-serie of een waargebeurde film. Het is echter belangrijk om te onthouden dat het geen fictie is. De verhalen die je ziet, zijn gebaseerd op echte gebeurtenissen die vaak diepe littekens hebben achtergelaten bij slachtoffers en hun families. Door je hiervan bewust te zijn, kun je met een nieuwsgierig maar respectvol hart genieten van je favoriete series en films.
Lees ook: Joran van der Sloot contact met playboy-model
Bronnen
NRC, bol. I Hoofdfoto: Canva