Heb jij weleens over de Nederlandse lekkernij, balkenbrij gehoord? Dit heerlijke oer-Hollandse gerecht, wint aan populariteit. Je kunt het kopen bij de slager of zelf maken, en het is relatief goedkoop!
Haalt het herinneringen bij jou naar boven, of heb je het nog nooit geproefd? Dan wordt het tijd om het (weer) een keer te proberen.
Wat is balkenbrij?
Het is een kenmerkend gerecht per regio, waarbij elke streek zijn eigen unieke variant van dit smakelijke gerecht heeft.
Inwoners die hun jeugd hebben doorgebracht in het oosten en zuiden van ons land, begrijpen waarschijnlijk meteen waar ik naar verwijs. Balkenbrij is een typisch oud gerecht dat vooral in Nederland wordt gegeten.
Waar komt de naam vandaan?
Het gerecht bestaat uit varkensvlees, slachtafval en speciale kruiden. Daarnaast wordt er ook boekweitmeel en “brij” aan toegevoegd. De oorsprong van het woord balkenbrij is waarschijnlijk een afgeleide van brij van gebalchte, hetgeen betekent de buikresten van een geslacht dier. Daar worden plakken van ongeveer een centimeter dik van gemaakt, die knapperig gebakken worden. Het is een lekkernij die heerlijk is op brood en vaak wordt geserveerd met mosterd.
Dit gerecht heeft zijn oorsprong in de agrarische samenleving, waarbij elk deel van het geslachte dier werd gebruikt om voedselverspilling te minimaliseren.
Ingrediënten voor balkenbrij
De ingrediënten voor het maken van balkenbrij zijn naast varkensvlees ook boekweitmeel, spek en brij. De speciale kruiden die vaak gebruikt worden zijn onder andere nootmuskaat, kruidnagel en gemberpoeder. Om een zoete smaak aan de balkenbrij te geven worden krenten toegevoegd.
Bereidingswijze van balkenbrij
De bereiding van balkenbrij begint met het koken van het varkensvlees en slachtafval in bouillon. Vervolgens wordt het vlees uit de bouillon gehaald en fijngemalen. Daarna wordt het vlees gemengd met boekweitmeel, brij, rommelkruid en eventueel krenten. Het geheel wordt tot een glad beslag geroerd. Dit beslag wordt een nacht in de koelkast gezet, waarna het in plakken gesneden wordt en krokant gebakken in een koekenpan.
Rommelkruid bestaat uit de volgende specerijen en kruiden:
- Zoethoutwortel
- Nootmuskaat
- Suiker
- Foelie
- Peper
- Sandelhout
- Kruidnagel,
- Gemberpoeder
- Kaneel
- Anijs
Recepten kunnen enigszins variëren, afhankelijk van regionale tradities en persoonlijke voorkeuren. Dit is de basis van balkenbrij:
Benodigdheden:
- 250 g boekweitmeel
- 500 ml bouillon (vlees- of groentebouillon voor extra smaak) (vroeger was dit 500ml varkensbloed)
- 500 g varkensvlees (bijvoorbeeld spek of varkenskop), in kleine stukjes gesneden
- 1 ui, fijngehakt
- 2 teentjes knoflook, fijngehakt
- 1 theelepel majoraan
- 1/2 theelepel foelie
- 1/2 theelepel gemalen kruidnagel
- Zout en peper naar smaak
- Boter of olie om in te bakken
Instructies:
- Verhit een beetje boter of olie in een pan en bak de stukjes varkensvlees tot ze gaar zijn.
- Voeg de ui en knoflook toe en bak ze tot ze zacht zijn.
- Voeg de bouillon toe aan de pan en breng het aan de kook.
- Voeg langzaam het boekweitmeel toe, terwijl je blijft roeren om klonters te voorkomen.
- Blijf roeren tot het mengsel dikker wordt.
- Voeg majoraan, foelie, gemalen kruidnagel, zout en peper toe.
- Proef en pas de kruiden aan naar smaak.
- Laat het mengsel nog een tijdje sudderen op laag vuur, zodat alle smaken goed kunnen mengen en de balkenbrij de gewenste consistentie bereikt.
- Blijf regelmatig roeren om aanbranden te voorkomen.
- Giet het mengsel in een met water bevochtigde vorm of schaal om af te koelen en op te stijven.
- Laat de balkenbrij volledig afkoelen.
- Snijdt het in plakken.
- Rol daarna de plakken door de bloem om ze niet te plakkerig te maken.
- Dan bak je ze aan beide zijden in een koekenpan bruin.
TIP: Balkenbrij serveer je altijd warm. Vaak in combinatie met roggebrood en vergezeld van zoete accenten zoals cranberry compote, mosterd, appelstroop.
Er zijn nog tal van andere smakelijke combinaties mogelijk. Een andere verrukkelijke optie is balkenbrij op een geroosterd broodje, afgemaakt met wat fijngehakte bieslook.
De traditie van balkenbrij
Balkenbrij is een oud gerecht dat men vooral in de maand november, de slachtmaand, eet. Het was een manier om zoveel mogelijk van het varken te gebruiken en daar een smaakvol gerecht van te maken. Tegenwoordig eten ze balkenbrij niet alleen tijdens de slachtmaand. Het is nog wel steeds een geliefd gerecht, vooral in Gelderland en Limburg.
In Zevenaar is balkenbrij zelfs zo’n traditioneel gerecht, dat er jaarlijks een balkenbrij markt wordt georganiseerd. Hier komen liefhebbers van balkenbrij bijeen om te genieten van de traditionele smaak. De balkenbrij markt is een gelegenheid om het oude gerecht te eren en te waarderen in een moderne tijd.
Hoe maak je de lekkerste balkenbrij?
Om lekkere balkenbrij te maken, is het belangrijk om de juiste ingrediënten en bereidingswijze te gebruiken. De rol van bouillon in het maken van balkenbrij is essentieel, omdat het de smaak van het varkensvlees en slachtafval intenser maakt. Bovendien is ook de brij een belangrijk ingrediënt, dit zorgt voor de bindende structuur van de balkenbrij.
Het koken van varkensvlees en slachtafval in bouillon zorgt ervoor dat deze ingrediënten een intensere smaak krijgen. Dit proef je terug in het uiteindelijke gerecht. Daarom is het van belang om tijdens de bereiding van de bouillon de juiste kruiden en specerijen toe te voegen, zodat de smaak goed doordringt in het vlees.
Delicatesse koesteren
Balkenbrij, een culinair erfgoed uit de Nederlandse geschiedenis, verdient erkenning en waardering voor zijn unieke smaak en traditionele bereidingswijze. Terwijl de culinaire wereld evolueert, blijft balkenbrij een herinnering aan de rijke agrarische tradities en de kunst van het gebruik van alle delen van het varken.
Laten we deze heerlijke delicatesse koesteren en doorgaan met het doorgeven van de kennis en waardering ervoor aan de komende generaties.